دشواری‌های ارتقای شغلی قضات زن در تشکیلات قضایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

3 استادیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

درباره موضوع قضاوت زنان، دیدگاه‌های متفاوتی مطرح است. مطابق حقوق ایران، که برگرفته از فتاوای مشهور فقهی است، برای قاضی که وظیفه اصدار و انشاء حکم قضایی دارد، شرط مردبودن در نظر گرفته شده است. در دین مبین اسلام، از جمله شروط لازم برای قضاوت، اجتهاد است که با توجه به اوضاع و احوال فعلی جامعه و نبود قضات مجتهد به تعداد کافی یا تمایل‌نداشتن مجتهدان به قضاوت، جامعه اسلامی ایران از این شرط لازم و واجب عدول کرده است. همچنین، درباره شرط ذکورت قاضی، بین صاحب‌نظران اختلاف‌هایی هست که در مقاله پیش رو، به دیدگاه‌های مختلف آنها اشاره‌ای گذرا شده است. در حال حاضر، بیش از هزار قاضی زن در قوه قضاییه مشغول به انجام وظیفه‌اند؛ اما قضاوت و صدور رأی راجع به زنان پذیرفته نشده و همین ارتقای شغلی‌شان را با دشواری‌هایی مواجه کرده است. در مقاله حاضر، از طریق مصاحبه عمیق با تعدادی از قضات زن، به دشواری‌های ارتقای شغلی آنان اشاره می‌کنیم و موانع ارتقای زنان و دست‌یابی‌شان به برخی مناصب قضایی در قوه قضاییه را شناسایی خواهیم کرد. همچنین، با مطرح‌کردن پیشنهادها و راهکارهای اجرایی به منظور برون‌رفت از مشکل مذکور کوشیده‌ایم از دانش، علم و تجربه زنان در جهت توسعه و تحکیم دستگاه قضایی کشور استفاده کنیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Promotion Challenges for Female Judges in Iran's Judiciary

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Zahra Mousavi Shiyadeh 1
  • javad habibitabar 2
  • Mohammad Mahdi Labibi 3
1 PhD Student in Women's Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Judicial Law, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
3 Assistant Professor, Department of Sociology, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

There are different views on the issue of women's judgment. According to Iranian law derived from famous jurisprudential fatwas, the condition of being male is considered for judges who have the authority to give a verdict. In Islam, one of the necessary conditions for judging is ijtihad (independent reasoning by an expert in Islamic law), which due to the current situation of the society and the lack of sufficient mujtahid judges (judges who are qualified to perform ijtihad) or the unwillingness of mujtahids to judge, the Islamic society of Iran has deviated from this necessary and obligatory condition. In addition, there are differences among the experts regarding the condition of being male for judges, which are discussed briefly in this article. Currently, more than a thousand female judges are working in the judiciary, but judging and giving verdicts about women are not accepted, making their promotion difficult. The present paper, through in-depth interviews with a number of female judges, points out the difficulties of their promotion and identifies the obstacles to their promotion and attaining some judicial positions in the judiciary. Furthermore, by presenting proposals and executive solutions to overcome the mentioned problems, it tries to use the knowledge, science, and experience of women in order to develop and strengthen the judicial system of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Female Judges
  • Job Promotion
  • Judge's Masculinity
قرآن کریم (1389). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1403). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر.
اردبیلی، احمد بن محمد (1417). مجمع الفائدة والبرهان، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ج12.
انصاری، مرتضی (1415). قضاء و شهادات، ش22، قم: دبیرخانه کنگره بزرگ‌داشت شیخ انصاری، چاپ اول.
بهروزی ‌لک، غلام‌رضا؛ شریف‌پور، مریم (1394). «بررسی مبانی فقهی حقوق سیاسی زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، در: پژوهش‌نامه زنان، س6، ش1، ص17-33.
جوادی آملی، عبدالله (1393). زن در آیینه جمال و جلال، قم: اسراء.
جیلانی قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن (بی‌تا). غنائم الایام فی مسائل الحلال والحرام، تهران: دار الخلافة.
حبیبی‌تبار، جواد (1396). تقریرات درس خارج فقه القضاء، قم: مؤسسه گام به گام.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
خلیلی، عذرا (1385). «قضاوت زنان در نگاه مخالفان و موافقان»، در: ندای صادق، ش41-42، ص74-109.
خوانساری، سید احمد (1355). جامع المدارک، تهران: مکتبة الصدوق.
صابری، حسین (1381). عقل و استنباط فقهی، مشهد: آستان قدس رضوی.
طباطبایی، محمد حسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا). مجمع البیان فی التفسیر القرآن، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1417). الخلاف، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مجموعه قوانین سال 1374: قانون اصلاح تبصره 5 قانون الحاق پنج تبصره به قانون شرایط انتخاب قضات دادگستری مصوب 1363 (1375). تهران: نشر روزنامه رسمی، چاپ اول.
معرفت، محمدهادی (1376). «شایستگی زنان برای قضاوت و مناصب رسمی»، در: حکومت اسلامی، ش4، ص39-54.
منتظری، حسین‌علی (1369). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر: محمود صلواتی، قم: نشر تفکر.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423). فقه القضاء، قم: بی‌نا.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1381). مجموعه مقالات فقهی و حقوقی و اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا).  تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین المشرف.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1368). الرأی السدید فی الاجتهاد والاحتیاط والتقلید (نسخه تقریر: میرزا غلام‌رضا عرفانیان)، نجف: مطبعة نعمان.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1405). القضاء (نسخه تقریرات سید علی حسینی میلانی)، تهران: خیام.
مهرپور، حسین (1395). مباحثی از حقوق زن، تهران: اطلاعات.
نجفی، محمد حسن (1374). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: المکتبة الاسلامیة، ج40.
نجفی، محمد حسن (1412). جواهر الکلام، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة، ج40.
نراقی، احمد (1419). مستند الشیعة، مشهد: مؤسسة آل البیت، ج17.
نوری، حسین‌علی (1380). یک استفتاء چند فتوا، تهران: فصل‌نامه فصل و وصل.
قرآن کریم (1389). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1403). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر.
اردبیلی، احمد بن محمد (1417). مجمع الفائدة والبرهان، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ج12.
انصاری، مرتضی (1415). قضاء و شهادات، ش22، قم: دبیرخانه کنگره بزرگ‌داشت شیخ انصاری، چاپ اول.
بهروزی ‌لک، غلام‌رضا؛ شریف‌پور، مریم (1394). «بررسی مبانی فقهی حقوق سیاسی زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، در: پژوهش‌نامه زنان، س6، ش1، ص17-33.
جوادی آملی، عبدالله (1393). زن در آیینه جمال و جلال، قم: اسراء.
جیلانی قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن (بی‌تا). غنائم الایام فی مسائل الحلال والحرام، تهران: دار الخلافة.
حبیبی‌تبار، جواد (1396). تقریرات درس خارج فقه القضاء، قم: مؤسسه گام به گام.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
خلیلی، عذرا (1385). «قضاوت زنان در نگاه مخالفان و موافقان»، در: ندای صادق، ش41-42، ص74-109.
خوانساری، سید احمد (1355). جامع المدارک، تهران: مکتبة الصدوق.
صابری، حسین (1381). عقل و استنباط فقهی، مشهد: آستان قدس رضوی.
طباطبایی، محمد حسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا). مجمع البیان فی التفسیر القرآن، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1417). الخلاف، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مجموعه قوانین سال 1374: قانون اصلاح تبصره 5 قانون الحاق پنج تبصره به قانون شرایط انتخاب قضات دادگستری مصوب 1363 (1375). تهران: نشر روزنامه رسمی، چاپ اول.
معرفت، محمدهادی (1376). «شایستگی زنان برای قضاوت و مناصب رسمی»، در: حکومت اسلامی، ش4، ص39-54.
منتظری، حسین‌علی (1369). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر: محمود صلواتی، قم: نشر تفکر.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423). فقه القضاء، قم: بی‌نا.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1381). مجموعه مقالات فقهی و حقوقی و اجتماعی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا).  تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین المشرف.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1368). الرأی السدید فی الاجتهاد والاحتیاط والتقلید (نسخه تقریر: میرزا غلام‌رضا عرفانیان)، نجف: مطبعة نعمان.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1405). القضاء (نسخه تقریرات سید علی حسینی میلانی)، تهران: خیام.
مهرپور، حسین (1395). مباحثی از حقوق زن، تهران: اطلاعات.
نجفی، محمد حسن (1374). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: المکتبة الاسلامیة، ج40.
نجفی، محمد حسن (1412). جواهر الکلام، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة، ج40.
نراقی، احمد (1419). مستند الشیعة، مشهد: مؤسسة آل البیت، ج17.
نوری، حسین‌علی (1380). یک استفتاء چند فتوا، تهران: فصل‌نامه فصل و وصل.