تحلیل فقهی و حقوقی ماده 957 قانون مدنی: اهلیت تمتع جنین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الاهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استادیار گروه الاهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد الهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

قانون‌گذار در ماده 957 قانون مدنی، از اهلیت تمتع حمل (جنین) سخن گفته است، بدین بیان که: حمل از حقوق مدنی متمتع می‌گردد، مشروط بر اینکه زنده متولد شود. به نظر می‌رسد در این‌ باره نص صریح و روشنی در ادله فقهی وجود ندارد. در این پژوهش می‌کوشیم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که: آیا شرطیت زنده متولدشدن حمل فقط درباره ارث صحیح است یا می‌توان این شرط را به همه احکام حمل و جنین تعمیم داد؟ چه تفاوتی میان ارث با حقوق دیگر مربوط به حمل وجود دارد که احکام متعدد را خواهان است؟ در این نوشتار بر پایه ادله شرعی و حقوقی به این پرسش‌ها پاسخ مناسب داده‌ایم و به این دستاورد رسیده‌ایم که چون شرط زنده متولدشدن جنین برای اهلیت تمتع، فقط در خصوص ارث دارای دلیل شرعی است، نمی‌توان با قیاس‌کردن امور دیگر به ارث، این شرط را بدون دلیل به عقودی مانند هبه، صلح، بیع و وقف تعمیم داد و سرایت این شرط به دیگر عقود، به دلیل نیاز دارد که این دلیل مفقود است؛ زیرا ارث از وقایع حقوقی است و به صورت قهری به ملکیت ورثه درمی‌آید، ولی عقود از اعمال حقوقی هستند که قانون‌گذار آنها را وضع می‌کند و اثر حقوقی دارند یا از دسته غیرمعین‌اند که قانون اساساً به آنها اشاره نکرده است. با توجه به نظریه تملیکی‌بودن عقود، حمل از زمان تملیک مالک می‌شود و زنده یا مرده متولدشدن وی تفاوتی نمی‌کند. در نتیجه ماهیت عقود با ارث متفاوت است. بنابراین، داشتن ماهیت متعدد، احکام متعدد را نیز می‌طلبد. پس بهتر است در ماده 957 قانون مدنی در بحث شرطیت زنده متولدشدن جنین برای برخورداری از حقوق مدنی تجدید نظر صورت گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and Legal Analysis of Article 957 of the Civil Code: Fetal Competence of Enjoyment

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Alī Shāhī Ghaleh‘joughi 1
  • abdollah bahmanpouri 2
  • Raziyeh Pishro Nasrabad Sofla 3
1 Associate Professor, Department of Theology, Farhangīyān University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theology, Yasouj University, Yasouj, Iran
3 Master's Graduate in Theology, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

In Article 957 of the Civil Code, the legislator has spoken about fetal competence of enjoyment stating that the fetus enjoys civil rights, provided that it is born alive. It seems that there is no clear statement in this regard in jurisprudential texts. In this study, we try to answer the questions: Is the condition of being born alive valid only about inheritance or can it be generalized to all rules of pregnancy and fetus? What is the difference between inheritance and other rights related to pregnancy, which requires several rulings? In this article, based on religious and legal arguments, we have given appropriate answers to these questions and we have reached the conclusion that since the condition of the live birth of a fetus has religious reasons only for inheritance, the condition, by comparing other matters, cannot be generalized to contracts such as gift, peace, sale and endowment without a reason. And the spread of this condition to other contracts requires a reason which is missing, because inheritance is a legal event and is forcibly inherited by the heirs, but contracts are legal acts that are enacted by the legislator and have legal effect or are of an indefinite category that are not mentioned in the law. According to the theory of ownership transferring in contracts, the fetus becomes the owner from the time of transfer of ownership, and it does not matter if he is born alive or dead. As a result, the nature of contracts is different from inheritance. Thus, having multiple natures also requires multiple rulings. Consequently, in Article 957 of the Civil Code, it is better to reconsider the condition of the living birth of the fetus to enjoy civil rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Competence of Enjoyment
  • Fetus
  • Article 957 of the Civil Code
  • Inheritance
  • Contracts
قرآن کریم (1373). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم: دار القرآن الکریم.
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ارشدی، علی‌یار (1384). شرح قانون مدنی، تهران: سایه روشن، چاپ اول.
استون، فریدینانداف (1388). نهادهای اساسی حقوق ایالات متحده آمریکا، ترجمه: سید حسین صفایی، تهران: جنگل.
انصاری، مرتضی (1421). صیغ العقود والایقاعات، ملا محمدیوسف استرآبادی، قم: مجمع اندیشه اسلام.
بحرانی، یوسف (1409). الحدائق الناضرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی.
بهجت گیلانی، محمد تقی (1428). استفتاءات، قم: دفتر حضرت آیة الله بهجت.
بهرامی خوشکار، محمد (1390). قواعد ارث در فقه امامیه و قانون مدنی، تهران: کلمة‌الله.
بیات، فرهاد؛ بیات، شیرین (1396). شرح جامع حقوق مدنی، تهران: ارشد، چاپ سیزدهم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1396). حقوق مدنی: وصیت، تهران: گنج دانش.
حایری یزدی، عبدالکریم (1418). درر الفوائد، قم: مطبعه مهر، چاپ ششم.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت b.
حسینی خامنه‌ای، سید علی بن جواد (1424). أجوبة الاستفتاءات، قم: دفتر معظم له در قم.
حسینی روحانی، صادق (1412). فقه الصادق، قم: دار الکتاب.
حسینی شاهرودی، محمود (1385). نتائج الأفکار فی الأصول، قم: چاپ اول.
حلّی، جعفر بن حسن (1408). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
حلّی، حسن بن یوسف (1414). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة اهل البیت b.
حلّی، حسن بن یوسف (1420). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، تحقیق: ابراهیم بهادری، قم: مؤسسه امام صادق j.
خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
سبحانی تبریزی، جعفر (1429). رساله توضیح المسائل، قم: مؤسسه امام صادق j، چاپ سوم.
شعرانی، ابو الحسن (1419). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین: ترجمه و شرح، تهران: منشورات إسلامیة، چاپ پنجم.
شوشتری، محمدتقی (1406). النجعة فی شرح اللمعة، تهران: کتاب‌فروشی صدوق.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1416). هدایة العباد، قم: دار القرآن الکریم.
صفایی، سید حسین؛ قاسم‌زاده، سید مرتضی (1389). حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران: سمت، چاپ شانزدهم.
طاهری، حبیب‌الله (1392). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی حکیم، سید محسن (1416). مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر.
طباطبایی، تقی (1426). مبانی منهاج الصالحین، تصحیح: عباس حاجیانی، قم: منشورات قلم الشرق.
طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، الطبعة الثالثة.
طوسی، محمد بن حسن (1390). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی- کلانتر)، قم: کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول.
عاملی نبطی (شهید اول)، محمد بن مکی (1417). الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
علی‌شاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل؛ خدمتی، اسماعیل (1396). «تأملی فقهی بر ماده 851 قانون مدنی: شرط زنده متولدشدن حمل برای تملک در وصیت»، در: مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش35، ص45-59.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416). کشف اللثام والابهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فیاض کابلی، محمد اسحاق (1426). رساله توضیح المسائل، قم: مجلسی.
فیض کاشانی، محمد محسن (1401). مفاتیح الشرائع، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
قبله‌ای، خلیل (1387). مسائل مستحدثه، تهران: سمت و دانشکده علوم قضایی.
کاتوزیان، ناصر (1390). وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1392). دوره مقدماتی حقوق مدنی ارث، تهران: میزان، چاپ پنجم.
کاشف الغطاء،‌ محمد حسین (۱۳۵۹). تحریر المجلة، نجف: المکتبة المرتضویة.
کرکی، علی بن حسین (۱۴۱۴). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل البیت b.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
محدث قمّی، عباس (1423). الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ترجمه: علی‌رضا اسداللهی‌فرد، قم: منشورات صبح پیروزی.
محمدی، علی محمد یوسف (1994). احکام النسب فی الشریعة الاسلامیة، قطر: دار قطری بن الفجاءة.
مظفری، مهدی (1391). حقوق جنین با تکیه بر سلامت جسمی و روحی او، تهران: جاودانه و جنگل.
موسوی خوئی، ابوالقاسم (1396). مبانی تکلمة المنهاج، قم: المطبعة العلمیة، چاپ اول.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن (1413). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، با تصحیح و اهتمام: مرتضی رضوی، تهران: مؤسسه کیهان.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة السابعة.
وحید خراسانی، حسین (1428). توضیح المسائل، قم: مدرسه امام باقر j، چاپ نهم.
یزدی، سید محمد کاظم (۱۴۱۴). تکملة العروة الوثقی، تصحیح: سید محمدحسین طباطبایی، قم: کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول.
یزدی، سید محمد کاظم (1415). سؤال و جواب، به اهتمام: سید مصطفی محقق داماد، دستیاران تحقیق: سید مصطفی محقق و سید محمد مدنی بجستانی و سید حسن وحدتی شبیری، تهران: مرکز نشر العلوم الاسلامی.