تلقیح مصنوعی گامت محارم از منظر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده زنان، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

با توجه به ضرورت فرزندآوری، افزایش جمعیت و تحکیم خانواده و لزوم حمایت از زوجین نابارور، بهره‌مندی از شیوه‌های مصنوعی باروری و زمینه‌سازی اهدای گامت یکی از راهکارهای جدید تحقق باروری است. از جانب دیگر، وجود محدودیت‌هایی از قبیل تجارت گامت و سوء‌استفاده‌های بعد از فروش یا اهدای گامت، افراد را به انتخاب راه‌های مطمئن‌تری همچون بهره‌مندی از گامت محارم سوق می‌دهد. جواز یا حرمت تلقیح گامت محارم یکی از مستحدثات فقهی است که این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی و با شیوه اسنادی به دنبال بررسی آن است. یافته‌ها نشان می‌دهد اگرچه دلیل شرعی، متقن و مصرّح بر جواز تلقیح گامت محارم یافت نمی‌شود، دلایل حرمت نیز متقن نیستند و بر فرض قبول مستنداتی از قبیل حکومت قاعده لاضرر و لاحرج بر تحقق قطعی اختلالات ژنتیکی، احراز مجرای اصل احتیاط و شمول عمومیت ادله حرمت ازدواج یا زنا با محارم، می‌توان حکم به لزوم اجتناب از تلقیح گامت محارم را بررسی کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Artificial Fertilization of a Mahram’s Gamete from the perspective of Imami Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Leila Samani 1
  • Leila Bahrami 2
1 Assistant professor, Women Research Institute, Alzahra University, Tehran, Iran
2 PhD student, Women Studies, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Considering the necessity of bringing children, boosting the population, strengthening family bonds, and addressing the challenges faced by infertile couples, harnessing artificial fertilization methods and establishing the framework for gamete donation emerges as a novel approach to attain fertility. On the other hand, the presence of constraints like gamete trade and potential abuses following the sale or donation of gametes prompts individuals to opt for safer alternatives, such as utilizing the gametes of their mahrams (a person with whom marriage is prohibited because of their close blood relationship). The permissibility or prohibition of fertilization through the gametes of mahrams is a recent jurisprudential development, which this research aims to explore using an analytical-descriptive and documentary method. The findings indicate that, while there is no compelling and authoritative religious reason supporting the permissibility of fertilization through the gametes of mahrams, the reasons for its prohibition are similarly lacking in cogency. Assuming the plausibility of evidence such as the precedence of the no-harm and no-difficulty principles over the definite occurrence of genetic disorders, the application of the principle of caution, and the generality of arguments against the prohibition of marriage with mahrams or incest, implies the imperative to abstain from fertilization through the gametes of mahrams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gamete
  • artificial fertilization
  • infertility
  • mahrams
ابن‌اثیر، مجدالدین (1399ق)، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، بیروت، المکتبه العلمیه.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.
افشانی، علیرضا و همکاران (1399)، « نقش آموزش تاب‌آوری در انصراف از طلاق در زوج‌های نابارور متقاضی طلاق، یک مطالعه مقطعی»، مجله بین‌المللی زیست پزشکی طب تولید مثل، ش 3، ص 193ـ200.
آرامش، کیارش (1388)، «بررسی اخلاقی رازداری در اهدای گامت و جنین»، اخلاق و تاریخ پزشکی، ش 27، ص 67ـ72.
آشتیانی، محمود (1391)، کتاب النکاح، قم، هفته.
بختیاری، افسانه (1379)، «بررسی علل نازایی و برخی عوامل مؤثر بر آن در زوجین نازا»، مجله علمی پژوهشی بابل، ش 2، ص 50ـ56.
بصیری، حمیدرضا و همکاران (1393)، «ازدواج فامیلی از منظر ژنتیک پزشکی، قرآن و روایات معصومین»، ثقلین، ش 4، ص 523ـ542.
پوربخش، محمد‌علی (1388)، «درمان ناباروری و رازداری در اهدای گامت»، اخلاق پزشکی، ش 6، ص 165ـ186.
تاتاری، فرین و دیگران (1393)، «بررسی ابعاد اخلاقی اهدای جنین و گامت از منظر اصول 4 گانه اخلاق پزشکی»، اخلاق پزشکی، ش 27، ص 153ـ181.
ثمنی، لیلا؛ مهریزی، مهدی؛ فتاحی، سید محسن (1396)، «فرزندآوری مقتضای اطلاق عقد نکاح»، مجله علمی پژوهشهای فقهی، ش 13(4)، ص 767ـ793.
حر عاملی (1414ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
حکیم، محسن (بی‌تا)، مستمسک عروه الوثقی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
خامنه‌ای، سید علی (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: https://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=114.
خبر آنلاین، «۲۰ درصد زوجین ایرانی نابارور هستند/ هشدار به مردان در کلانشهرها»، تاریخ دسترسی 25/7/1402، لینک: https://www.khabaronline.ir/news/1805309.
خرازی، سید محسن (1420ق)، التلقیح، قم، فقه اهل‌البیت.
خویی، سید ابوالقاسم (1976م)، مستحدثات المسائل، نجف، مطبعة الآداب.
روحانی، سید صادق (1414ق)، المسائل المستحدثه، قم، دار الکتاب.
سیستانی، سید علی (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: https://www.sistani.org/persian/qa/01019.
شاهنوشی، مجتبی؛ کریمی، زیبا (1389)، «بررسی پیامدهای اجتماعی نازایی بر خانواده در شهر اصفهان»، علوم اجتماعی، ش11، ص 171ـ198.
شبیری زنجانی، سید موسی (1377)، کتاب نکاح، قم، رأی‌پرداز.
شریعتی‌نسب، صادق (1392)، «تحلیل حقوقی و اخلاقی اهدای جنین و گامت میان اقارب»، همایش ضوابط شرعی در پزشکی، ش2، ص 219ـ234.
شهید ثانی (1425ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه معارف الاسلامیه.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: https://portal.anhar.ir/contentview3.php?export=print&ID=21230.
طباطبایی یزدی، سید محمد (1392)، العروة الوثقی، بیروت، نشر العلمی للمطبوعات.
طباطبایی، سید محمدحسین (1376)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، تهران، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی.
طباطبایی، سید محمدصادق؛ عمویی، مارال (1391)، «ارث کودک ناشی از تلقیح مصنوعی»، نشریه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ش27، ص 55ـ73.
طبرسی، ابوعلی (1415)، تفسیر مجمع البیان، بیروت، نشر العلمی للمطبوعات.
طوسی (1417ق)، الخلاف فی الفقه، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
عبدالخانی، ساجده؛ موسوی، علی (1396)، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه و حقوق»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش 35، ص 29ـ44.
عبدالله‌زاده، آزاده و دیگران (1386)، «محرمانگی در درمان ناباروری»، پایش، ش 4، ص355ـ363.
علوی قزوینی، سیدعلی (1397)، «محرمانگی در اسناد هویتی کودکان آزمایشگاهی»، مطالعات فقهی زن و خانواده، ش 2، ص7ـ28.
فاضل لنکرانی، محمد (1385)، قاعده لاحرج، قم، مرکز فقهی الائمه الاطهار(ع).
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: http//fazellankarani.com/persian/lessons/category/86 و http//fazellankarani.com/persian/lessons/536.
فاضل لنکرانی، محمد‌جواد (1389)، تلقیح مصنوعی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
انصاری، قدرت‌الله (1391)، احکام و حقوق کودکان در اسلام،  قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چاپ اول.
فوکو، میشل (1392)، اراده به دانستن، ترجمه نیکو سرخوش، تهران، نشر‌ نی.
فیروزجائیان، علی‌اصغر و همکاران (1397)، «فراتحلیل مطالعات انجام‌شده در حوزه طلاق در ایران»، مطالعات زن و خانواده، ش 2، ص111ـ143.
قاسمی ،علیرضا؛ ساروخانی، باقر (1393)، «عوامل اجتماعی طلاق و سلامت روانی اجتماعی در زوجین متقاضی طلاق توافقی و غیر توافقی»، فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، ش26.
قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور (1382).
کاتوزیان، ناصر (1382)، دوره مقدماتی حقوق مدنی (خانواده)، تهران، میزان.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1407)، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مالینوفسکی، برانیسلاو (1397)، غریزه جنسی و سرکوب آن در جوامع ابتدایی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، ثالث.
محقق حلی (1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
محقق داماد، مصطفی (1385)، قواعد فقه بخش مدنی، تهران، سمت.
محمدتقی‌زاده، مهدیه و دیگران (1394)، «باروری‌های پزشکی و بررسی مبانی فقهی و حقوقی آن با تأکید بر ضرورت تأمین مصالح شریعت»، حقوق پزشکی، ش 35، ص53ـ80.
محمدی باردئی، احمد (1389)، «اهدای جنین در حقوق ایران، پیدا یا پنهان؟»، حقوقی دادگستری، ش 72، ص 35ـ56.
محمدی ری‌شهری، محمد (1398)، درس خارج فقه حج، به نقل از https://www.eshia.ir/.
مظاهری، حسین (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: https://portal.anhar.ir/node/15887/?ref=sbttl#gsc.tab=0.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1417ق)، القواعد الفقیه، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1402)، «حکم تلقیح مصنوعی»، لینک: https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=42&lid=0&catid=27672& mid=406514 و https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=25&lid=0&catid=23192&mid=243077.
موسوی بجنوردی (1379)، قواعد فقهیه، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1384)، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1392)، http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_114824.
مؤمن، محمد (1415)، کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
مهرپور، حسین (1393)، مباحثی از حقوق زن، تهران، اطلاعات.
نجفی، محمدحسن (1420ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی.
نراقی (1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
نوری (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
هاشمی‌پور، مریم و دیگران (1398)، «ناباروری و عوامل مستعدکننده آن»، بهورز، ش 93، ص 40ـ43.