تحلیل ماهیت انحلال نکاح به سبب عسر و حرج زوجه از منظر فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه فقه و حقوق قضایی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

چکیده

عقد نکاح از لازم‌ترین عقود است، با این حال رابطه زوجیت به سبب لعان، ارتداد، رضاع طاری یا تغییر جنسیت به خودی خود زایل می‌شود و نیز به سبب فسخ، طلاق یا بذل مدت در نکاح منقطع هم به نحو ارادی منحل می‌گردد. چنانچه زوجه در زندگی مشترک با شوهرش دچار عسر و حرج شدید باشد، مشمول قاعده نفی حرج قرار می‌گیرد. انحلال نکاح از این ‌جهت در قالب فسخ نکاح متصور است؛ زیرا این قاعده علاوه بر احکام تکلیفی، شامل احکام وضعی، از جمله لزوم عقد نکاح، می‌شود. اما فقها به سبب رعایت احتیاط و بنا به محصوردانستن فسخ نکاح به عیوب منصوصه، تخلف شرط، و تدلیس، فسخ نکاح از طرف زوجه به سبب عسر و حرج را نپذیرفته‌اند. اما اینکه این انحلال نکاح در قالب طلاق قضایی باشد منوط به توسعه قلمرو قاعده نفی حرج به عدمیات احکام است که بعضی از فقها با پذیرش آن، طلاق از طرف حاکم در این خصوص را تجویز کرده‌اند، که این نظریه به احتیاط نزدیک‌تر است. گرچه با توجه به ادله فقهی تجویز فسخ نکاح در فرض حرج شدید زوجه، از مبانی فقهی دور نیست. قانون مدنی ایران به پیروی از قول مشهور فقهای معاصر در این خصوص، طلاق قضایی را تجویز کرده است که تبعاً آثار طلاق بر چنین انحلالی مترتب خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Nature of Dissolution of Marriage due to Intolerable Difficulty and Hardship of the Wife from the Perspective of Imami Jurisprudence and Iranian Civil Law

نویسنده [English]

  • javad habibitabar
Director of Jurisprudence and Judical Law Department, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

The marriage contract is one of the most necessary contracts. However, the marital relationship is automatically dissolved due to mutual curse, apostasy, foster care, or gender change, and it is also voluntarily dissolved due to termination, divorce, or granting duration in temporary marriage. If the wife is experiencing intolerable difficulty and hardship in her joint life with her husband, she is subject to the rule of negation of hardship. In this case, the dissolution of marriage is considered in the form of annulment of marriage, because this rule, in addition to mandatory rules, embraces status rules including the necessity of marriage. But the jurists have not accepted the annulment of the marriage by the wife due to intolerable difficulty and hardship, because they exercise caution and consider the annulment of the marriage to be confined to defects mentioned in texts, violation of the condition, and deception. But whether this dissolution of marriage is under judicial divorce is dependent on the development of the rule of negation of hardship to non-existent matters in the rulings, which some jurists have accepted and, therefore, prescribed divorce by the ruler in this regard, which is closer to caution. However, according to the jurisprudential pieces of evidence, the prescription of annulment of marriage in the case of intolerable difficulty of the wife is not far from the jurisprudential foundations. Iran's civil law prescribes judicial divorce in accordance with the famous opinion of contemporary jurists in this regard, and accordingly, the effects of divorce will follow such dissolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dissolution of Marriage
  • Judicial Divorce
  • Annulment of Marriage
  • Intolerable Difficulty and Hardship
قرآن کریم.
آشتیانی، محمدحسن (1425). الرسائل التسع، قم: کنگره علامه آشتیانی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1415). المقنع، قم: مؤسسه امام هادی (ع).
ابن براج، قاضی (بی‌تا). المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
اسکافی، محمد ابن جنید (1416). مجموعه فتاوای ابن‌جنید، گردآورنده: علی‌پناه اشتهاردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
امامی، سید حسن (1366). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
انصاری دزفولی، مرتضی (1415). مکاسب، قم: کنگره بزرگ‌داشت شیخ انصاری.
انصاری، مرتضی (1428). فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
تبریزی، جواد (بی‌تا). استفتائات جدید، قم: دار الصدیقة الشهیدة.
حبیبی‌تبار، جواد (1399). گام به گام حقوق خانواده، تهران: میزان.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: آل البیت.
خراسانی، محمد کاظم (1409). کفایة الاصول، قم: آل البیت (ع).
خویی، سید ابوالقاسم (1412). مصباح الاصول، قم: داوری.
خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة، مقرر: شیخ محمد علی توحیدی، بی‌جا: بی‌نا.
روحانی، سید محمد (1418). المترقی الی الفقه الارقی، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة.
سبحانی، جعفر (1415). الرسائل الاربع، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
شبیری زنجانی، سید موسی (1419). النکاح، قم: رأی‌پرداز.
شیرازی، سید صادق (1427). مبانی الاصول، قم: دار الانصار.
صدر، سید محمد باقر (1417). بحوث فی علم الاصول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
طاهری، حبیب (1418). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (1387). مبسوط، تهران: المکتبة المرتضویة.
فاضل مقداد (1404). التنقیح الرائع، قم: کتاب‌خانه مرعشی نجفی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گرامی، محمدعلی (۲۵/۰۴/۱۴۰۱). https://www.ayat-gerami.ir 
 
مراغی، سید میرعبدالفتاح (1417). العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
مغنیه، محمد جواد (1421). الفقه علی مذاهب الخمسة، بیروت: دار الجواد.
مکارم شیرازی، ناصر (1422). بحوث فقهیة هامة، قم: مدرسة امام علی ابن ابی‌طالب (ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1428). احکام بانوان، قم: مدرسه امام علی ابن ابی‌طالب (ع).
مکی عاملی (شهید اول)، محمد (1410). اللمعة الدمشقیة، بیروت: دار التراث.
مکی عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین (1410). الروضة البهیة، قم: داوری.
موسوی بجنوردی، سید حسن (1419). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
مهرپور، حسین (1373). دیدگا‌ه‌های جدید مسائل حقوقی، تهران: اطلاعات.
نائینی، محمد حسین (1373). منیة الطالب، مقرر: موسوی خوانساری، تهران: محمدیه.
نجفی، محمد بن حسن (بی‌تا). جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نراقی، احمد (1417). عوائد الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم (بی‌تا). تکملة العروة، مصحح: سید محمدحسین طباطبایی، قم: داوری.