بازپژوهی مستندات فقهی حق حبس در نکاح مبتنی بر مهریه نامتعارف با تکیه بر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و دانش‌آموخته دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

2 پژوهشگر پژوهشکده مطالعات زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

شارع مقدس، حقوق متعددی را در عقد نکاح به هدف تأمین مصالح زوجین و تحکیم بنیان خانواده قرار داده است. مشهور فقیهان امامیه، حق حبس را در عقود معوضه و عقد نکاح، برای طرفین به رسمیت شناخته‌اند. حق حبس، اختیاری است که بر اساس آن به هر کدام از طرفین قرارداد اجازه داده می‌شود که تا ایفای تعهد طرف مقابل، از انجام‌دادن تعهد خود امتناع کنند. رسمیت‌یافتن حق حبس در حقوق خانواده، علاوه بر تزلزل بنیان خانواده و افزایش آسیب‌های خانواده، معضلات قضایی خانواده را افزایش داده است. گسترش مهریه‌های نامتعارف در جامعه ایران، معضل حق حبس را دوچندان کرده است. این مسئله، بازنگری فقهی در مبانی حق حبس و قوانین مرتبط با آن را ضروری می­کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مبانی فقهی حق حبس با مسائل جدی مواجه است. پژوهش حاضر، با روش کتاب‌خانه‌ای‌اسنادی در مقام گردآوری، و رویکرد تحلیلی‌انتقادی در مقام داوری، با واکاوی ابعاد گوناگون این موضوع، به تجزیه و تحلیل مبانی فقهی‌حقوقی حق حبس زوجه در نکاح می‌پردازد. از این‌رو، پس از اشاره مقدماتی به حق حبس در نظام حقوقی، به تحلیل مستندات فقهی‌حقوقی و نقد مهم‌ترین دیدگاه‌های فقیهان امامیه خواهیم پرداخت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد عقد نکاح از عقود معوضه به شمار نمی‌رود و حق حبس در عقود معوضه و در نکاح، مستند فقهی روشنی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Jurisprudential Proofs of the Right of Lien in Marriage due to Unconventional Dowers based on Imami Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • hasan gharavi 1
  • mohadese mehrabi zadeh 2
1 Higher Islamic Studies Graduate in Jurisprudence and Principles, Qom Seminary & PhD Graduate in Islamic Philosophy, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
2 Researcher, Women and Family Studies Institute, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The Holy Sharia has established several rights in the marriage contract to secure the couple's interests and strengthen the family's foundation. Most Imami jurists have recognized the right of lien for both parties in the exchange contracts and marriage. The right to lien is an option based on which each of the parties to the contract is allowed to refuse to perform his obligation until the other party's obligation is fulfilled. The recognition of the right to lien in family law, in addition to shattering the foundation of the family and increasing family harm, has increased the family's judicial challenges. The spread of unconventional dowers in Iranian society has doubled the problem of the right to lien. This has necessitated a jurisprudential review of the principles of the right to lien and the related laws. The research findings show that the jurisprudential principles of the right to lien face serious challenges. The current paper, using library resources with a critical analytical approach and examining various aspects of the mentioned issue, analyzes the jurisprudential foundations of the wife's right to lien in marriage. Therefore, after the preliminary reference to the right of lien in the legal system, it analyzes the jurisprudential-legal proofs and criticizes the most important views of Imami jurists. The research findings show that marriage is not considered as an exchange contract. And the right to lien in the exchange contracts and in marriage does not have a clear legal document. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sexual Obedience
  • Right of Refusal
  • Right of Lien
  • Wife's Rights
  • Exchange Contracts
  • Non-conventional Dower
  • Recalcitrance
اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، محقق: آقا مجتبی عراقی و دیگران، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
انصاری، مرتضی (1438). کتاب المکاسب، تحقیق: لجنة التحقیق، قم: مجمع الفکر الإسلامی، چاپ بیست‌ویکم، ج6.
باقری، احمد؛ طباطبایی، محمدصادق (1384). «حق حبس»، در: مطالعات اسلامی، ش67،
ص81-114.
باقی‌زاده، محمدجواد؛ امیدی‌فر، عبدالله (1393). «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه»، در: شیعه‌شناسی، دوره 12، ش47، ص170-200.
بحرانی، یوسف بن أحمد (1363). الحدائق الناظرة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
جمعی از پژوهشگران (1423). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت (ع)، قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الإسلامی وفقاً لمذهب أهل البیت (ع).
حبیبی‌تبار، جواد (1398). تشکیل خانواده از منظر فقه و حقوق موضوعه، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، الطبعة الاولی.
حکمت‌نیا، محمود؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله (1388). فلسفه حقوق خانواده، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی‌اجتماعی زنان، چاپ دوم، ج3.
حلی، أحمد بن إدریس (1430). کتاب السرائر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة السادسة.
روحانی، محمدصادق (1383). استفتائات، قم: حدیث دل، ج7.
سبحانی، جعفر (1389). استفتائات، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سیستانی، علی (1384). رساله توضیح المسائل، قم: هجرت، چاپ پنجم.
شبیری زنجانی، موسی (1383). کتاب النکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز، چاپ اول.
شرف‌الدین، حسن (1391). تبیین جامعه‌شناختی مهریه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
شعبانی، قاسم (1385). تعیین خسارت در قراردادها و تعهدات: تحقیقی تطبیقی در حقوق کشورهای ایران، آمریکا و انگلیس در خصوص تعیین قراردادی خسارت تخلف از اجرای تعهد، تهران: اطلاعات، ج1.
شهیدی، مهدی (1382). حقوق مدنی: آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، ج3.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1378). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: اسماعیلیان، چاپ پنجم.
غروی، حسن؛ و دیگران (1398). «بررسی انتقادی مبانی فقهی صحت مهریه نامتعارف در فقه امامیه»، در: مبانی فقهی‌ حقوق اسلامی، س12، ش24، ص75-95.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358، (1378)، تدوین علی خاتمی، قم: بلاغت، چاپ دوم.
قانون حمایت خانواده، مصوب 1391، https://rc.majlis.ir/fa/law/show/840814
قیوم‌زاده، محمود (1389). «بررسی ماهیت حق حبس در نکاح و چگونگی استیفای آن»، در: فقه و مبانی حقوق اسلامی، س43، ش1، ص135-155.
کاتوزیان، ناصر (1382). حقوق مدنی: خانواده، تهران: میزان، ج4.
مجموعه قانون حمایت خانواده (1397). تدوین: فاطمه منتصر اسدی و رضا خانی گیاشی، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چاپ ششم.
محقق ‌داماد، مصطفی (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران: مرکز نشر علوم انسانی.
مصطفوی، سید محمد کاظم (1421). القواعد: مائة قاعدة فقهیة معنی و مدرکا و موردا، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الرابعة.
مکارم شیرازی، ناصر (1424). کتاب النکاح، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب.
موسوی خمینی، روح‌ الله (1425). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة العاشرة، ج2.
موسوی عاملی، محمد بن علی (1413). نهایة المرام، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
میرداداشی، مهدی (1393). تبیین فقهی‌حقوقی شروط ضمن عقد ازدواج، تهران: جنگل، چاپ اول.
نجفی، محمد حسن (1384). جواهر الکلام، طهران: المکتبة الإسلامیة، الطبعة الرابعة، ج31.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (1386). «حق حبس زوجه برای استیفای مهر»، در: حقوق اسلامی، س4، ش14، ص14-37.