سیاست بازنگری، اصلاح و تکمیل نظام حقوقی و رویه‌های قضایی با تمرکز بر عقل و سیره عقلا در حل اختلاف دعاوی خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه مضاف، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

یکی از سیاست‌های کلی خانواده که مقام رهبری پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کرده است، بازنگری، اصلاح و تکمیل نظام حقوقی و رویه‌های قضایی در حوزه خانواده، متناسب با نیازها و مقتضیات جدید با هدف تثبیت و تحکیم خانواده است. با توجه به اوج‌گیری جریان‌های عقل‌گرا با تأکید بر دلیل عقل و بنای عُقلا در هندسه ادله نظام حقوق خانواده، در این مقاله بررسی می‌کنیم که آیا می‌توان از این دو نهاد به مثابه منطقی برای بازنگری، اصلاح و تکمیل رویه حقوقی بهره برد. استفاده از این ادله در نظام حقوق خانواده به دلیل ماهیت خاص این نظام، همچون رسوخ اخلاق در آن و فقدان ضمانت اجرا در برخی احکام نظیر الزام به تمکین، ابهامات فراوانی به وجود آورده است، تا جایی که دکترین و دادرس‌ها آن‌گونه که شایسته است متعرض مطلب نشده‌اند و هیچ‌گونه ضابطه‌ای برای تنقیحش بیان نشده است. از این‌رو، شناخت جایگاه این ادله در نظام حقوق خانواده به عنوان بخشی مهم از نظام حقوقی،  کیفیت صحیح استناد دادرس‌ها به آنها به عنوان دلیل قضایی، و تبیین سیاست حقوقی فوق اهمیتی وصف‌ناشدنی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Policy of Reviewing, Reforming and Complementing the Legal System and Judicial Procedures with a Focus on Reason and Way of the Wise in Resolving Family Disputes

نویسندگان [English]

  • Seyyed Ehsan Rafi‘i Alawi 1
  • Said Mahjub 2
1 Assistant Professor, Department of Added Jurisprudence, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
2 PhD Graduate in Private Law, University of Isfahan, Isfahan, Iran,
چکیده [English]

One of the general policies of the family that the Supreme Leader has announced after consulting the Expediency Discernment Council is to review, reform, and complete the legal system and judicial procedures in the field of the family, in accordance with new needs and requirements and with the aim of consolidating the family. Given the rise of rationalist currents with emphasis on the place of reason and way of the wise among the sources of the family law system, in this article, we examine whether these two elements can be used as a rationale for reviewing, reforming, and completing the legal process. The use of these sources in the family law system due to the special nature of the system, such as the penetration of morality in it and the lack of guarantee of implementation in some rulings such as the obligation to sexual obedience, has created a great deal of ambiguity, to the extent that doctrine and courts have not dealt with it properly and no rules have been laid down to clarify it. Therefore, recognizing the position of these sources in the family law system as an important part of the legal system, the judges' correct use of them, and explaining the above legal policy is of indescribable importance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Policy-Making
  • Judicial Procedure
  • Reason
  • Ways of the Wise
  • Family Lawsuits
قرآن کریم.
ابدالی، مهرزاد (1393). درآمدی بر فلسفه حقوق و نظریه‌های حقوقی، تهران: مجد، چاپ دوم.
ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اسدی، حسن (1384). «بنای عُقلا و جایگاه آن در ادله احکام»، در: فقه و مبانی حقوق، ش2، ص113-124.
انصاری، مرتضی (1416). فرائد الاصول، قم: بی‌نا.
ایزدی‌فرد، علی‌اکبر؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ ادبی فیروزجانی، رازق (1393). «اشتغال زوجه و تأثیر آن بر نفقه»، در: مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش10، ص31-58.
بارت، رولان (۱۳۷۳). «مرگ نویسنده»، ترجمه: داریوش کریمی، در: فصل‌نامه هنر، ش25، ص377-381.
باریک‌لو، علی‌رضا (1394). مسئولیت مدنی، تهران: میزان، چاپ ششم.
بصیری، حمیدرضا (1391). «سوء‌استفاده از سمت ریاست بر خانواده»، در: خانواده‌پژوهی، ش29، ص33-47.
بهبهانی، محمدباقر (1416). الرسائل الاصولیة، قم: بی‌نا.
تبیت، مارک (1386). فلسفه حقوق، ترجمه: حسن رضایی خاوری، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ دوم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، ج2.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1380). مقدمه عمومی علم حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ ششم.
جوادی آملی، عبدالله (1386). تحریر الاصول، قم: بی‌نا.
جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم، قم: اسراء، چاپ هشتم، ج6.
حسین‌نژاد، سید مجتبی (1396). «تحلیل حجیت بنای عُقلا با رویکردی در مسائل مستحدثه»، در: پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش48، ص37-62.
حکیم، محمدتقی (1418). الاصول العامة فی الفقه المقارن، قم: بی‌نا، چاپ دوم.
خراسانی، محمدکاظم (1409). کفایة الاصول، قم: آل البیت.
خویی، ابوالقاسم (1419). دراسات فی علم الاصول، قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
دژپسند، ابراهیم (1393). استدلال دادرسی، تهران: جنگل، جاودانه.
دنگ‌کوبان، مریم (1384). عقل یکی از منابع اجتهاد، مشهد: پایان‌نامهٔ مدرسهٔ علمیهٔ نرجس (ع).
رفیعی، محمدتقی (1378). مطالعه تطبیقی غرر در معامله در حقوق اسلام و ایران و کنوانسیون بیع بین‌المللی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدر، محمدباقر (1379). المعالم الجدیدة للاصول، قم: بی‌نا، چاپ دوم.
صدر، محمدباقر (1417). بحوث فی علم الاصول، بیروت: بی‌نا.
صفری، محسن (1389). دلیل عقلی مستقل (مستقلات عقلی): مبحثی در فلسفه حقوق و اصول استنباط، تهران: دادگستر.
عراقی، ضیاء‌الدین (1388). الاجتهاد والتقلید، قم: بی‌نا.
علی‌دوست، ابوالقاسم (1395). فقه و عقل، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ ششم.
غروی اصفهانی، محمدحسین (1374). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بی‌جا: سیدالشهدا، الطبعة الثالثة.
فخلعی، محمدتقی (1389). «پژوهشی در چیستی سیره عُقلا و نسبت آن با حکم عقل»، در: مطالعات اسلامی: فقه و اصول، ش84، ص97-126.
فیض، علی‌رضا (1384). «ارتکازات عرفی»، در: فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش4، ص27-50.
قماشی، سعید (1389). جایگاه عقل در استنباط احکام، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
کاتوزیان، ناصر (1383 الف). گویاتر از گفتارها، تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1383 ب). مقدمه علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
لجنة تألیف القواعد الفقهیة والاصولیة التابعة لمجمع فقه اهل البیت (ع) (1427). قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیة، قم: بی‌نا، چاپ دوم.
الماسی، مسعود (1400). مبانی و پیامدهای نص‌گرایی قانونی و فرمالیسم حقوقی در نظام قضایی ایران، رساله دکتری، قم: دانشگاه باقرالعلوم (ع).
مجتهد تبریزی، جواد (1317). المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الاصولیة، تبریز: بی‌نا.
محقق داماد، مصطفی؛ و همکاران (1391). حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، ج2.
مروی، جواد (1396). درس خارج اصول، قم، چاپ‌نشده.
مطلبی، سید محمدموسی؛ جمشیدی، حسن (1392). «دلیل عقل و جایگاه آن در سیره فقهی محقق اردبیلی»، در: مطالعات اسلامی، ش95، ص105-124.
مظفر، محمدرضا (1375). اصول الفقه، قم: اسماعیلیان، چاپ پنجم.
مکارم شیرازی، ناصر (1424). کتاب النکاح، قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب (ع).
مکاریک، ایرنا ریما (1383). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه، چاپ اول.
موسوی خمینی، روح‌الله (1373). ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
 
Dworkin, Ronald, (1985). A Matter of Principle, Cambridge: Harvard University Press.
Kommers, Donald & Others (2004). American Constitutional Law: Governmental Powers and Democracy, Rowman & Littlefield Publishers, Second Edition.
Marmor, Andrei; Scott, Soames (2011). Philosophical Foundations of Language in the Law, Oxford: Oxford University Press.
Scalia, Antonin (1977). “Common Law Courts in a Civil-Law System: The Role of United States Federal Courts in Interpreting the Constitution and Laws”, in: A Matter of Interpretation: Federal Courts and the Law, Princeton: Princeton University Press.
Siegel, Jonathan (2009). “The Inexorable Radicalization of Textualism”, in: University of Pennsylvania Law Review, Vol. 158.