اصل مشارکت یا محدودیت بانوان در عرصه‌های دینی، اجتماعی و سیاسی در فقه امامیه و اهل ‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

آسیب‌های ناشی از حضور بانوان در عرصه‌های اجتماعی‌سیاسی دغدغه بسیاری از متدینان است. برخی از آنها معتقدند پای‌بندی زنان به ‌دستورهای دین در اثر حضورشان در اجتماع مخدوش می‌شود و این ناقض حد و مرز شریعت است. آنها متولیان امور دینی را به سهل‌انگاری منافی با معارف دین متهم می‌کنند و اِعمال محدودیت بر آمد و شد زنان در اوضاع و احوال هنجارشکنانه امروزی را ضروری می‌دانند. اما اینکه به‌راستی فقه رفتارشناختی حوزه زنان، اصل را بر «مشارکت» می‌داند یا «محدودیت»، پرسشی است که نگارنده با استفاده از منابع فقهی مذاهب اسلامی، پاسخ آن را داده است. همه مذاهب هم‌نظرند که زنان، همچون مردان، بخش عظیمی از اجتماع انسانی هستند، و از کرامت، شرافت، حقوق فردی و اجتماعی برخوردارند و در پیشگاه ‌خدا و دین مسئول‌اند. ولی بر اساس نحوهٔ برداشت از گزاره‌های دینی در برخی از عرصه‌ها، زاویه دیدها متفاوت می‌شود. از این‌رو، به نگاهِ امامیه و گروهی از اهل‌ سنّت، اصل اولی، جواز مشارکت بانوان با رعایت حدود شرعی در اجتماع است، اما از نگاه گروهی دیگر از اهل ‌سنّت، اصل بر محدودیت است مگر به وقت ضرورت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Principle of Participation or Restriction of Women in Religious, Social and Political Fields from the Perspective of Imami and Sunni Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Asadulah rezaiy
PhD Graduate in Comparative Studies of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The harm caused by the presence of women in the socio-political spheres is a concern of many religious people. Some of them believe that women's adherence to the rules of religion is violated due to their presence in society, and such presence breaks the limits of Sharia. In addition, they accuse those in charge of religious affairs of negligence in the teachings of religion, and deem it necessary to impose restrictions on the movement of women in today's norm-breaking circumstances. However, whether the behavioral jurisprudence of women really considers the principle of "participation" or "restriction" is a question that the author has answered using the jurisprudential sources of Islamic denominations. All Islamic denominations agree that women, like men, are a large part of human society, and enjoy dignity, honor, individual and social rights, and are accountable to God and religion. But depending on how religious statements are interpreted in some areas, points of view differ in this regard. Therefore, according to the Imamis and a group of Sunnis, the ruling principle is the permission of women to participate in society in accordance with the Sharia, but from the viewpoint of another group of Sunnis, the ruling principle is restriction except when necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woman
  • Islam
  • Presence
  • Community
  • Dignity
  • Participation
  • Restriction
قرآن ‌کریم.
ابن ‌ابی ‌الحدید، عبد الحمید (1385). شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار الاحیاء، الطبعة الثانیة.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی (1413). مَن لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
ابن‌ بطّه، عُبید الله بن محمد (1415). الابانة الکبری، تحقیق: رضا معطی والآخرون، ریاض: دار الرایة للنشر والتوزیع، الطبعة الثانیة.
ابن‌ حزم، علی ‌بن أحمد بن سعید (بی‌تا). المحلی، تحقیق: احمد شاکر، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ عبد البر، یوسف بن عبد الله بن محمد (1412). الاستیعاب، تحقیق: علی محمد البیجاوی، بیروت: دار الجلیل، الطبعة الاولی.
ابن‌ قدامة مقدسی، عبد الله بن احمد (1405). المغنی فی فقه الامام أحمد بن حنبل، بیروت: دار الفکر، الطبعة الأولی.
ابن ‌قدامه، عبد الرحمن (بی‌تا). الشرح الکبیر، بیروت: دار العربی.
احکام و فتاوای المرأة المسلمة (1425). بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
ازهری، صالح عبد السمیع الآبی (بی‌تا). الثمرات الدانی، بیروت: المکتبة الثقافیة.
بحرانی، یوسف بن احمد (بی‌تا). الحدائق الناظرة، تحقیق: محمدتقی ایروانی، قم: جماعة المدرسین بقم.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422). صحیح البخاری، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، تعلیق: دیب البغا، دمشق: دار طوبی النجاة، الطبعة الاولی.
بن ‌باز، عبد العزیز (1411). مجموع فتاوی و مقالات متنوعة، عربستان: الادارة العامة للطبع والنشر، الطبعة الثالثة.
بیهقی، أحمد بن الحسین (1410). السُّنن الصغیر، تحقیق: عبد المعطی، امین قلعجی، کراچی: جامعة الدراسات الاسلامیة، الطبعة الاولی.
جزیری، عبد الرحمن (1419). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت (محمد الغروی)، بیروت: دار الثقلین.
حرّ العاملی، محمد بن الحسن (1414). وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل ‌البیت b.
حلّی، حسن بن یوسف (1333). منتهی المطلب (ط ‌ق)، تبریز: حاج احمد.
‌حلّی، حسن بن یوسف (1410). نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، تحقیق: السید مهدی رجایی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
حلّی، حسن بن یوسف (1414). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل البیت b، الطبعة الاولی.
خامنه‌ای، سید علی (1380). رسالة اجوبة الاستفتاءات، تهران: الهدی، چاپ ششم.
خدانظر، محمود (1385). الفتاوی: فتاوای دارالعلوم زاهدان، زیر نظر: مولوی عبدالحمید، زاهدان: صدیقی، چاپ دوم.
دینوری، ابن ‌قتیبة (1380). امامت و سیاست: تاریخ خلفا، ترجمه: سید طاهر طباطبایی، تهران: ققنوس.
روحانی، سید محمدصادق (1413). فقه الصادق، قم: مؤسسة دار الکتاب، الطبعة الثالثة.
زحیلی، وهبه (1427). فتاوی معاصرة، تحریر: محمد وهبی سلیمان، دمشق: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
سبزواری، محمد بن باقر بن محمد مؤمن (1423). کفایة الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
سرخسی، شمس الدین (1406). المبسوط، تحقیق: جمع من الافاضل، بیروت: دار المعرفة.
سمرقندی، علاء الدین (1414). تحفة الفقهاء، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
شریف المرتضی (1405). رسائل المرتضی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: دار القرآن.
شعراوی، محمد متولی (بی‌تا). فتاوی النساء، قاهرة: المکتبة التوفیقیة.
صاغرجی، اسعد محمد سعید (1426). الفقه الحنفی و ادلّتة، بیروت: دار الکلم، الطبعة الرابعة.
صافی‌ گلپایگانی، لطف‌الله (1416). هدایة العباد، قم: دار القرآن، چاپ اول.
صانعی، یوسف (1377). مجمع المسائل استفتاءات، قم: میثم تمّار، چاپ سوم.
صدر، السید محمد (1420). ماوراء الفقه، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الاولی.
صنعانی، عبد الرزاق (1403). المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت: المکتب الاسلامی، الطبعة الثانیة.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1409). العروة الوثقی، بیروت: مؤسسة الاعلمی، الطبعة الثانیة.
طباطبائی، سید محمد حسین (1427). المرأة فی الاسلام، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، الطبعة الاولی.
طبرانی، سلیمان بن احمد (بی‌تا). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی، قاهره: مکتبة ابن تیمیة، الطبعة الثانیة.
عاملی نبطی (شهید اول)، علی بن مکی (1272). الذکری (ط ق)، چاپ سنگی.
عجلونی، اسماعیل بن محمد (1408). کشف الخفاء و مزیل اللباس، بی‌جا: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
علی‌جمعه، محمد (1428). الکلم الطیب فتاوی العصریة، قاهره: دار السلام، الطبعة الاولی.
غرناطی، محمد بن احمد ابن جزی (1423). القوانین الفقهیة فی تلخیص المالکیة، والتنبیه علی مذهب الشافعی والحنفیة والحنبلیة، تحقیق: عبد الکریم الفضیلی، بیروت: المکتبة العصریة.
غریانی، صادق عبد الرّحمن (1426). الفقه المالکی و ادلّته، بیروت: مؤسسة الرّیان.
غزالی، محمد بن ابی ‌حامد (1426). الوجیزة فی فقه الامام الشافعی، بی‌جا: المکتبة العصریة، الطبعة الاولی.
فاضل لنکرانی، محمد (1379). جامع المسائل استفتاءات، قم: مهر، چاپ اول.
فاضل هندی (1416). کشف اللثام، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، الطبعة الأولی.
فضل ‌الله، مریم نور الدین (1405). المرأة فی ظل الاسلام، بیروت: دار الزهراء، الطبعة الرابعة.
فضل‌الله، سید محمدحسین (1385). زن از نگاه دیگر، ترجمه: مجید مرادی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
فیاض، محمد اسحق (بی‌تا الف). منهاج الصالحین، قم: مکتبة سماعة آیة ‌الله العظمی الحاج الشیخ محمد اسحق الفیاض، الطبعة الاولی.
فیاض، محمد اسحق (بی‌تا ب). نموذج لمجموعة اسئلة حول موقع المرأة فی النظام الاسلامی السیاسی، بیروت: منشورات العزیزی.
قرضاوی، یوسف (بی‌تا). مَن هدی الاسلام فتاوی المعاصرة، قاهره: دار القلم للنشر والتوزیع، الطبعة الثالثة.
کاشانی، ابو بکر بن مسعود (1431). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، مقدمه: عبد الرزّاق الحلبی، تحقیق: محمد عدنان بن یاسین درویش، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429). الکافی، قم: دار الحدیث.
متقی هندی، علی بن حسام الدین (1401). کنز العمال فی سُنن الأقوال والأفعال، تحقیق: بکری حیانی، صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرّسالة، الطبعة الخامسة.
معصومی، سید مسعود (1380). احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم.
مکارم شیرازی، ناصر (1379). استفتائات جدید، تهیه و تنظیم: قاسم علیان‌نژاد، قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب j، چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر (1424). کتاب النکاح، قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب j، چاپ اول.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1366). استفتائات جدید، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1385). صحیفه امام خمینی (مجموعه آثار)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1416). تحریر الوسیله، قم: مؤسسة النشر التابعة لجماعة المدرسین بقم.
میرزای قمی، ابوالقاسم (1418). غنائم الایام فی مسائل الحلال والحرام، تحقیق: عباس تبریزیان، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
نجفی، محمد حسن (1412). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة، دار المورخ العربی.
نووی، محیی الدین (بی‌تا). المجموع فی شرح المذهب، بیروت: دار الفکر.