تحلیل ماده 1056 قانون مدنی از منظر فقه و حقوق خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الاهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

حفظ و پاس‌داشت نسب، یکی از مقاصد شرع است که ملاک برای قانون‌گذاری احکامی در اسلام شده است. در درون انسان، نیروی جنسی وجود دارد و برای رفع این نیاز، ازدواج قرار داده شده است. از سوی دیگر، اسلام برای حفظ نهاد خانواده، لواط (همجنس‌گرایی) را که فطرت سالم و شرع از آن بیزار است و از نظر پزشکی به بیماری‌های جسمی، روانی و روحی می‌انجامد، تحریم کرده و برای آن مجازات قرار داده است. از منظر فقه، لواط، پیامدهایی بر مسئله ازدواج دارد که بر این کار شنیع مترتب می‌شود. یکی از این آثار، حرمت ازدواج لواط‌کننده با مادر، خواهر و دختر فردی است که با وی این عمل را انجام داده است. در ماده 1056 قانون مدنی، قانون‌گذار به پیروی از فقه، به ذکر قانونِ کلی آن که حرمت تزویج با مصادیق یادشده است، بسنده کرده و مشخص نکرده است که آیا عناوینی مانند «پسر» که در قانون آمده است، موضوعیت دارد یا از باب نمونه ذکر شده است؟ آیا این حکم، فقط عناوین سه‌گانه نسبی (مادر، خواهر و دختر) را در بر می‌گیرد یا عناوین رضاعی را هم شامل می‌شود؟ آیا اکراه و اجبار که رافع مسئولیت‌اند، در این مسئله نیز رافع حرمت تزویج‌اند؟ مقصود از «عمل شنیع» مذکور در روایات و ماده قانونی چیست؟ این پژوهش، با مراجعه به منابع فقهی و بررسی ادله، در صدد رفع ابهامات یادشده در این ماده قانونی برآمده است. در پایان پژوهش، برای اصلاح ماده 1056 قانون مدنی پیشنهادهایی مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Article 1056 of the Civil Code from the Perspective of Jurisprudence and Family Law

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Alī Shāhī Ghaleh‘joughi 1
  • Fāṭimih Akbarīyān Chināristān ‘Ulyā 2
1 Associate Professor, Department of Theology, Farhangīyān University, Tehran, Iran
2 Master’s Graduate, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

Preservation of lineage is one of the purposes of Sharia, which has become the criterion for legislating rulings in Islam. Within man, there is sexual desire, and to meet this need, marriage is placed. On the other hand, in order to preserve the institution of the family, Islam has banned and punished sodomy (homosexuality), which is detested by a healthy nature and religion, and which medically leads to physical, mental and spiritual illnesses. From the perspective of jurisprudence, sodomy has consequences for the issue of marriage, one of which is prohibition of a sodomite from marriage with the mother, sister and daughter of the person with whom he committed this act. In Article 1056 of the Civil Code, the legislator, following the jurisprudence, suffices to mention the general law, which prohibits marriage with the above-mentioned examples, and does not specify whether titles such as "boy" mentioned in the law are relevant or exemplary.  Does this ruling include only three relative titles; mother, sister and daughter or does it also include breastfeeding titles? Do the reluctance and coercion that generally lead to the removal of responsibility, also remove the prohibition of marriage in this matter? What is the meaning of the "heinous act" mentioned in the narrations and the legal article? This study, by referring to jurisprudential sources and examining the reasons, seeks to eliminate the ambiguities mentioned in this legal article. At the end of the research, some suggestions have been made to amend Article 1056 of the Civil Code.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage
  • Prohibition of Marriage
  • Sodomy
  • Civil Code
  • Homosexuality
قرآن کریم (1376). ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی دارالقرآن الکریم.
آملی، میرزا هاشم (1406). المعالم المأثورة، قم: مؤلف الکتاب.
ابن ‌ادریس‌ حلی، محمد بن منصور (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن فارس زکریا، احمد (1404). معجم ‌مقائیس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
اراکی، محمدعلی (1377). کتاب النکاح، قم: نورنگار.
امامی، حسن (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
بطحایی گلپایگانی، هاشم (1382). «برگزیده‌ای از طرح آیات ‌الاحکام جزایی قرآن مجید»، در: مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش64، ص1-14.
بهبهانی، محمد علی بن وحید (1421). مقامع الفضل، قم: مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
بیات، فرهاد؛ بیات، شیرین (1393). حقوق مدنی شرح جامع حقوق مدنی، تهران: ارشد.
جعفرزاده، علی (1390). حقوق مدنی خانواده: نکاح و انحلال آن، تهران: جاودانه و جنگل.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1368). حقوق خانواده، تهران: کتاب‌خانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). دوره متوسط حقوق مدنی خانواده، تهران: گنج دانش.
جمعی از پژوهشگران (1417). معجم فقه الجواهر، تحت اشراف: محمود شاهرودی، قم: الغدیر للطباعة والنشر والتوزیع.
حایری طباطبایی، علی بن محمد (1418). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم: مؤسسة آل البیتb..
حائری شاه‌باغ، علی (1376). شرح قانون مدنی، تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت b.
حسینی روحانی، صادق (1412). فقه الصادق (ع)، قم: دار الکتاب، مدرسة الامام الصادق j.
حسینی، سید هادی (1397). «تفاوت‌های بیولوژیک زن و مرد: بدن، روان و هوش»، در: کتاب نقد، ش217، ص220-259.
حلی، حسن بن یوسف (1388). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت b.
خواجویی مازندرانی، محمد اسماعیل (1418). جامع الشتات، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خوانساری، احمد بن یوسف (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
راغب ‌اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1404). مفردات الفاظ القرآن، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
رجبی اصل، مهدی (1393). «لواط (sodomy)»، در: https://b2n.ir/996507
رسولی زکریا، علی (1396). شرح قانون مدنی در رویه حقوق کنونی، تهران: کتاب آوا.
سبحانی تبریزی، جعفر (1375). نظام النکاح فی شریعة الاسلامیة الغراء، قم: مؤسسه امام صادق j ، چاپ اول.
سبزواری، عبدالأعلی (1413). مهذب‌ الأحکام، قم: مؤسسة‌ المنار، دفتر حضرت آیت‌الله.
شبیری زنجانی، موسی (1419). کتاب نکاح، قم: مؤسسه رأی‌پرداز.
طاهری، حبیب‌الله (1418). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی حکیم، محسن (1416). مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر.
‌طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1409). العروة ‌الوثقی ‌مع ‌تعالیق‌ الأمام‌ الخمینی، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1400). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتاب‌فروشی داوری.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
عزیزیان فارسانی، مریم؛ مولوی وردنجانی، سعید (1396). «جرم‌انگاری همجنس‌گرایی با رویکرد انتقادی به ماده 237 ق.م.ا.»، در: مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش17، ص183-206.
علم الهدی، مرتضی (1415). الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فاضل لنکرانی، محمد (1421). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (النکاح)، قم: مرکز فقهی أئمه اطهار b.
فاضل لنکرانی، محمد (1422). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الحدود، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار b.
فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبد اللّه (1404). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416). کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فراسیون، فرهنگ (1344). «مصاهرت»، در: مجله کانون، ش7، ص57-63.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین، قم: هجرت.
فیض کاشانی، محمد محسن (1406). الوافی، اصفهان: کتاب‌خانه امام امیرالمؤمنین علی j.
قاسم‌زاده، سید مرتضی؛ ره‌پیک، حسن؛ کیایی، عبدالله (1382). تفسیر قانون مدنی، تهران: سمت.
قمی، عباس (1423). الغایة القصوی فی ترجمة عروة الوثقی، تصحیح: علی‌رضا اسداللهی فرد، قم: صبح پیروزی.
کاتوزیان، ناصر (1384). حقوق خانواده، تهران: میزان، چاپ ‌چهارم.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الحدیث للطباعة والنشر.
گلپایگانی، محمد رضا (1409). مجمع ‌المسائل، قم: دار القرآن الکریم.
گلپایگانی، محمد رضا (1412). الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم: دار القرآن الکریم.
مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامی.
مجلسی، محمد باقر (1410). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار b، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر.
مجلسی، محمد باقر (1412). بیست‌و‌پنج رساله فارسی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
محقق داماد، سید مصطفی (1395). بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق‌ کرکی، علی ‌بن‌ حسین (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل البیت b.
محمودی، عبدالحسین (1381). حقوق قبل از ازدواج، تهران: مبعث.
مسعودی‌فر، رضا (1385). حدود و نحوه اجرای آن در محاکم قضایی، تهران: نسل نوین.
مغنیه، محمد جواد (1379). فقه الامام جعفر الصادق j، قم: انصاریان.
مفید، محمّد بن محمد (‌1413). المقنعة، قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1427). استفتائات جدید، قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب j.
موسوی خمینی، روح‌الله (1421). استفتائات، قم:‌ دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1426). توضیح المسائل، بی‌جا: بی‌نا.
موسوی خویی، سید ابو القاسم (1412). توضیح المسائل، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
موسوی خویی، سید ابو القاسم (1418). موسوعة الأمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
میرزای قمّی، ابو القاسم (1413). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران: مؤسسه کیهان.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
وحید خراسانی، حسین (1428). توضیح ‌المسائل، قم: مدرسه امام‌ باقر j.
یوسف‌زاده، مرتضی (1390). حقوق مدنی 5 خانواده، تهران: شرکت سهامی انتشار.