احتیاط در انساب به مثابه قاعده‌ای فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه بین‌المللی المصطفی، قم، ایران

چکیده

انساب از مهم‌ترین امور نزد بشر و شرع است. قاعده فقهی احتیاط در انساب به دلیل همین اهمیت است. این مقاله با روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی و اسناد کتاب‌خانه‌ای این قاعده فقهی را می‌کاود. دلیل اصلی برای این قاعده، حکم مستقل عقل و بنای عُقلا است و ادله دیگر، از جمله اجماع، مقاصد شریعت، سیره متشرعه و اصل احتیاط، مؤید حکم عقل و بنای عُقلا است. بنابراین، حکم شرع در این‌ باره از باب ارشاد به حکم عقل و امضای بنای عُقلا است و شرع حکم مولوی و جعل مستقلی در این زمینه ندارد. تصریح در متون دینی به امور مهمی، مانند انساب، به ‌سبب تأکید بر اهمیت آن است. این قاعده فقهی در شبهه‌های حکمی و موضوعی و راجع به مسلمانان و کافران غیرحربی و درباره سیادت جریان دارد. اصالت اباحه درباره انساب جریان ندارد؛ زیرا این اصل در جایی جریان دارد که موضوع بر حسب طبیعتش محکوم به اباحه باشد و در حرمت آن به دلیل عروض عوارض خارجی شک شود. همچنین، در جایی جریان دارد که عقل استقلال به قبح آن نداشته باشد، در حالی که اصل در انساب بر حرمت است و عقل در انساب، به قبح اقدام در صورت نداشتن ‌علم حکم می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Precaution in Genealogy as a Jurisprudential Rule

نویسنده [English]

  • Akbar Maḥmūdī
Professor, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Genealogy is one of the most important matters for human beings and Sharia. The jurisprudential rule of precaution in genealogy is due to this importance. Using descriptive-analytical method and library documents, this article explores the jurisprudential rule. The main reason for this rule is the independent rule of intellect and the conventional wisdom, and other evidences, including consensus, the purposes of Sharia, the practice of religious people, and the principle of precaution, confirm the rule of intellect and the conventional wisdom. Therefore, the ruling of the Sharia in this regard is as the guidance to the rule of intellect and the endorsement of conventional wisdom, and the Sharia does not have an authoritative ruling and independent law in this regard. The statement of important matters in religious texts such as genealogy is due to the emphasis on their importance. This jurisprudential rule is applied in legal and thematic doubts and regarding Muslims and non-military infidels and for the identification of the Prophet's (Ṣ) descendants. The principle of Ibāḥah (permissibility) is not applied in genealogy, for it is used where the subject is permissible by its nature and its prohibition is doubted due to the occurrence of external factors. Also, it takes place where the intellect is not able to recognize the badness independently, while the fundamental principle in genealogy is prohibition, and the intellect, in the lack of knowledge, recognizes the badness in genealogy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential Rule
  • Relationship
  • Genealogy
  • Lineage
  • Precaution
  • Principle
قرآن کریم.
آشتیانی، محمود (بی‌تا). حاشیة علی درر الفوائد، قم: مؤلف، چاپ اول.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1378). عیون أخبار الرضا j، تهران: جهان، چاپ اول.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1385). علل الشرائع، قم: کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد (1404). من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
اراکی، محمدعلی (1375). أصول الفقه، قم: مؤسسه در راه حق، چاپ اول.
اردبیلی، احمد (1407). الذخر فی علم الأصول، قم: مؤلف، الطبعة الاولی.
اسدی، حسن (1383). «قاعده احتیاط از دیدگاه فقها و اصولیین مذاهب پنج‌گانه اسلامی»، در: پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش1، ص42-64.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1422). وسیلة الوصول إلی حقائق الأصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه، چاپ پانزدهم.
انصاری، مرتضی (1419). فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، الطبعة الاولی.
انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن، چاپ دوم.
بجنوردی، سید محمدحسن (1380). منتهی الأصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
بجنوردی، سید محمدحسن (1419). القواعد الفقهیه، قم: الهادی، چاپ اول.
بلادی، سید عبدالله (1428). سدول الجلباب فی وجوب الحجاب، ضمن جلد اول از کتاب رسائل حجابیه، به کوشش: رسول جعفریان، قم: دلیل ما، چاپ دوم.
بهبهانی، سید علی (1381). بدائع الأصول، اهواز: انتشارات خوزستان، چاپ اول.
بهجت، محمدتقی (1376). رساله توضیح المسائل، قم: دفتر آیت‌الله بهجت، چاپ دهم.
تبریزی، غلام‌حسین (بی‌تا)، أصول مهذبه، مشهد: چاپ‌خانه طوس، چاپ دوم.
تسخیری، محمدعلی (1386). «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، در: فقه اهل بیت، ش52، ص59-70.
جابلقی، محمد (بی‌تا)، القواعد الشریفة، قم: مؤلف، چاپ اول.
جزایری، محمدجعفر (1415). منتهی الدرایة فی شرح الکفایة، قم: مؤسسة دار الکتاب، الطبعة الرابعة.
جوهری، اسماعیل (1430). الصحاح، قاهره: دار الحدیث، الطبعة الاولی.
حر عاملی، محمد (1403). الفوائد الطوسیة، قم: چاپ‌خانه علمیه، چاپ اول.
حسینی، سید محمود (1385). نتائج الأفکار فی الأصول، قم: مؤسسه آل مرتضی، چاپ اول.
حکیم، سید محسن (1416). مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر، الطبعة الاولی.
حلی، حسن (1412). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چاپ اول.
حلی، حسین (1432). أصول الفقه، قم: کتاب‌خانه تخصصی فقه و اصول، چاپ اول.
خادمی، نورالدین (1421). علم المقاصد الشرعیة، ریاض: مکتبة العبیکان، الطبعة الاولی.
خامنه‌ای، سید علی (1417). «بحث حول الصابئة»، فقه أهل البیت، ش4، ص7-38.
خامنه‌ای، سید علی (1418). «المهادنة»، فقه أهل البیت، ش11-12، ص7-90.
خراسانی، محمد کاظم (1409). کفایة الأصول، قم: مؤسسة آل البیت b، الطبعة الاولی.
خرقانی، سید اسدالله (1428). رساله رد کشف حجاب، ضمن جلد اول از کتاب رسائل حجابیه، به کوشش: رسول جعفریان، قم: دلیل ما، چاپ دوم.
خمینی، سید روح‌الله (1423). تهذیب الأصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
خوانساری، سید احمد (1405). جامع المدارک، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
خویی، سید ابوالقاسم (1420). مصباح الأصول، قم: کتاب‌فروشی داوری، چاپ ششم.
رازی، احمد (1387). مقائیس اللغة، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
راغب اصفهانی، حسین (1412). مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دار القلم؛ بیروت: الدار الشامیة، الطبعة الاولی.
رشتی، حبیب ‌الله (بی‌تا). بدائع الأفکار، قم: مؤسسة آل‌ البیت b، الطبعة الاولی.
روحانی، سید محمدصادق (1382). زبدة الأصول، تهران: حدیث دل، چاپ اول.
زامل، عبد المحسن (1422). شرح القواعد السعدیة، ریاض: دار أطلس الخضراء، الطبعة الاولی.
زحیلی، وهبه (1406). أصول الفقه الإسلامی، بیروت: دار الفکر المعاصر، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1420). الصوم فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسة الامام الصادق j، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1423). الموجز فی أصول الفقه، قم: مؤسسة ‌الامام الصادق j، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1426). إرشاد العقول إلی مباحث الأصول، قم: مؤسسة الامام الصادق j، الطبعة الاولی.
سبحانی، جعفر (1429). رساله توضیح المسائل، قم: مؤسسه امام صادق j، چاپ سوم.
سبزواری، سید عبد الأعلی (1417). تهذیب الأصول، بیروت: مؤسسة المنار، الطبعة الاولی.
سدلان، صالح (1417). القواعد الفقهیة الکبری و ما تفرع عنها، ریاض: دار بلنسیه، الطبعة الاولی.
سنقری، محمدعلی (1418). الموسیقیات و نقدها، ضمن جلد 2 از کتاب غنا و موسیقی، قم: مرصاد، چاپ اول.
سیستانی، سید علی (1414). قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: دفتر آیت‌الله سیستانی، چاپ اول.
شاهرودی، احمد (1428). مدینة الإسلام روح التمدن، ضمن جلد اول از کتاب رسائل حجابیه، به کوشش: رسول جعفریان، قم: دلیل ما، چاپ دوم.
شاهرودی، سید علی (1419). دراسات فی علم الأصول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ اول.
شلبی، محمد (1406). أصول الفقه الإسلامی، بیروت: دار النهضة العربیة، الطبعة الاولی.
صافی، لطف‌الله (1417). جامع الأحکام، قم: انتشارات حضرت معصومه h، چاپ چهارم.
صافی، لطف‌الله (1428). بیان الأصول، قم: دفتر آیت‌الله صافی، چاپ اول.
صدر، سید محمد باقر (1423). بحوث فی علم الأصول، تقریر: حسن عبد الساتر، بیروت: محبین، الطبعة الاولی.
صدر، سید محمد باقر (1431). بحوث فی علم الأصول، تقریر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ چهارم.
عاملی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
عراقی، ضیاءالدین (1388). الإجتهاد والتقلید، قم: نوید اسلام، چاپ اول.
علوانی، جابر (1421). مقاصد الشریعة، قم: ستاره، چاپ اول.
علی‌شاهی، ابوالفضل (1390). مفهوم و حجیت مذاق شریعت در فرآیند استنباط احکام فقهی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
فاضل لنکرانی، محمد (1383). جامع المسائل، قم: امیرالعلم، چاپ یازدهم.
فاضل لنکرانی، محمد (1427). احکام پزشکان و بیماران، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار b، چاپ اول.
فاضل لنکرانی، محمد (1430). دراسات فی الأصول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار b، چاپ اول.
فراهیدی، خلیل (1424). العین، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
فیروزآبادی، محمد (1429). القاموس المحیط، قاهره: دار الحدیث، الطبعة الاولی.
فیومی، احمد (1405). المصباح المنیر، قم: دار الهجرة، الطبعة الاولی.
قارپوزآبادی، علی (1414). صیغ العقود والإیقاعات، قم: شکوری، الطبعة الاولی.
قمی، ابوالقاسم (1413). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
قمی، سید تقی (1371). آراؤنا فی أصول الفقه، قم: محلاتی، چاپ اول.
کرکی، حسین (1396). هدایة الأبرار، نجف: مؤسسه إحیاء الأحیاء، الطبعة الاولی.
کلینی، محمد (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الرابعة.
کمپانی، محمد حسین (1414). نهایة الدرایة، قم: مؤسسة آل البیت b، الطبعة الاولی.
گرجی، ابوالقاسم (1385). ادوار اصول الفقه، تهران: میزان، چاپ اول.
مازندرانی، محمد (1379). مناقب آل أبی ‌طالب، قم: علامه، چاپ اول.
مبارکه‌ای، سید محمدعلی (1428). سرادق دوشیزگان و سعادت ایرانیان در وجوب حجاب و لزوم نقاب، ضمن جلد اول از کتاب رسائل حجابیه، به کوشش: رسول جعفریان، قم: دلیل ما، چاپ دوم.
مجاهد، سید محمد (1415). مفاتیح الأصول، قم: مؤسسة آل‌ البیت b، الطبعة الاولی.
مجلسی، محمدباقر (1412). بیست‌وپنج رساله فارسی، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، چاپ اول.
محمدی، غلام‌علی (1430). دروس فی الکفایة، بیروت: دار المصطفی، الطبعة الاولی.
مدنی، سید یوسف (1429). قواعد الأصول، قم: دفتر آیت‌الله مدنی، چاپ دوم.
مشکینی، علی (1409). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم: الهادی، چاپ چهارم.
مصطفوی، سید محمدکاظم (1417). القواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار، تهران: صدرا، چاپ اول، ج19.
مظفر، محمدرضا (1375). أصول الفقه، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ پنجم.
معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی، تهران: ادنا، چاپ چهارم.
مکارم شیرازی، ناصر (1411). القواعد الفقهیة، قم: مدرسة امام امیر المؤمنین j، الطبعة الاولی.
مکارم شیرازی، ناصر (1424). کتاب النکاح، قم: مدرسة امام علی بن أبی ‌طالب، الطبعة الاولی.
مکارم شیرازی، ناصر (1428). أنوار الأصول، قم: مدرسة امام علی بن أبی‌ طالب، الطبعة الثانیة.
منتظری، حسین‌علی (1384). رساله استفتائات، قم: سایه، چاپ اول.
مهریزی، مهدی (1382). فقه‌پژوهی (دفتر دوم)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
مهریزی، مهدی (1423). مدخل إلی فلسفة الفقه، ترجمه: حیدر نجف و دیگران، بیروت: دار الهادی، الطبعة الاولی.
میلانی، سید علی (1428). تحقیق الأصول، قم: حقایق، چاپ دوم.
نائینی، محمدحسین (1352). أجود التقریرات، قم: مطبعة عرفان، الطبعة الاولی.
نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة السابعة.
نجم‌آبادی، ابوالفضل (1380). الأصول، قم: مؤسسه آیت‌الله بروجردی، چاپ اول.
وحید، محمدباقر (1415). الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الإسلامی، الطبعة الاولی.