نظریه «عسر و حرج فراگیر زوجه» در طلاق حاکم از منظر فقه و حقوق مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)، قم، ایران

2 استادیار فقه و حقوق، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)، قم، ایران

چکیده

پیشینه بحث درباره طلاق حاکم به کتاب فقهی المقنعة شیخ مفید باز می‌گردد. از جمله معضلات جامعه کنونی، کثرت رجوع زوجه به حاکم برای دادخواست طلاق است که ناشی از کاهش تحمل زوجه در برابر سختی زندگی است؛ چون مطابق روایات، طلاق مبغوض‌ترین حلال الاهی، و نیز تهدیدی برای کیان خانواده است، نظریه «عسر و حرج فراگیر زوجه» در صدد محدودکردن این معضل اجتماعی به نمونه‌های خاص است که در میان تحقیقات کنونی جای پژوهش در این باره خالی است. از منظر فقه و حقوق مدنی، طلاق، اولاً و بالذات، حق زوج است ولی در نمونه‌هایی که زوجه در عسر و حرج شَدید قرار گیرد و زوج از معاشرت نیک یا طلاق‌دادن او امتناع ورزد یا طلاق از جانب وی ناممکن شود، حاکم زمام امر طلاق را بر عهده می‌گیرد. از این‌رو، پرسش اصلی پژوهش ما این است که: نظریه «عسر و حرج فراگیر زوجه» در طلاق حاکم از منظر فقه و حقوق مدنی چیست؟ روش این پژوهش توصیفی‌تحلیلی است. یافته پژوهش این است که بر اساس برخی آیات قرآن کریم و نیز روایات معتبر و سایر دلایل، دو مفهوم «سوء‌معاشرت» و «امساک اضراری» ناظر به طلاق حاکم و حق رجوع زوجه به حاکم در هنگام عسر و سختی فراگیر (شدید) وی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Theory of "Wife's Pervasive Distress and Constriction" in Ruler's Divorce from the Point of View of Jurisprudence and Civil Law

نویسندگان [English]

  • hamid negaresh 1
  • ali karshenas 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Imam Sadegh (AS) Research Institute of Islamic Sciences, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Imam Sadegh (AS) Research Institute of Islamic Sciences, Qom, Iran
چکیده [English]

The background of the research on the ruler's divorce goes back to the jurisprudential book al-Moghnaah by Sheikh Mofid. Among the problems of today's society is the increase in the number of wives turning to the ruler for divorce petitions, a problem that is caused by the reduction of the wife's tolerance of the hardships of life. According to narrations, divorce is the most hated divine law and also a threat to the existence of the family. The theory of "Wife's Pervasive Distress and Constriction" aims to limit this social problem to specific examples that have not been considered in current research studies. From the point of view of jurisprudence and civil law, divorce is firstly and independently the right of the husband, but in cases where the wife is in severe distress and the husband refuses to have good company or divorce her, or divorce is impossible on his part, the ruler takes charge of the divorce. Therefore, the main question of our research is: What is the theory of "Wife's Pervasive Distress and Constriction" in the ruler's divorce from the point of view of jurisprudence and civil law? The method of this research is descriptive and analytical. The findings of the paper show that according to some verses of the Holy Quran as well as authentic narrations and other reasons, the two concepts of "mis-association" and "harmful retention" are related to the ruler's divorce, and the right of the wife to refer to the ruler is reserved for the time of pervasive (severe) distress and constriction

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorce
  • Pervasive Distress and Constriction
  • Ruler
  • Retention
  • Release
القرآن الکریم (1392). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، تهران: عابدزاده.
آل کاشف‌الغطا، محمدحسین (بی‌تا). تحریر المجلة، نجف: المکتبة المرتضویة.
ابن ‌درید، ابو بکر محمد بن حسن (1987). جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌فارس، احمد (بی‌تا). معجم مقاییس اللّغة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ازهری، محمد بن احمد (2001). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1422). وسیلة ‌النجاة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی.
امینی، علی‌رضا؛ آیتی، محمدرضا (1378). تحریر الروضة فی شرح اللمعة، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
ایروانی، باقر (1428). دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الأحکام، قم: دار الفقه للطباعة والنشر.
بحرانی، یوسف ‌بن ‌احمد (بی‌تا). الحدائق ‌الناضرة فی احکام العترة ‌الطاهرة، قم: اسلامی.
جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌ الدین ‌بن ‌علی (1410). الروضة ‌البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: داوری.
جعفرزاده کوچکی، علی‌رضا (1395). «مبنای قرآنی الزام زوج به طلاق»، در: فقه و حقوق خانواده، ش64، ص109-126.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1426). معجم الصِّحاح، بیروت: دار المعرفة.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: آل البیت لإحیاء التراث.
خویی، سید ابوالقاسم (1410). منهاج ‌الصالحین، قم: مدینة العلم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار الشامیة.
زبیدی، محمد مرتضی (1306). تاج العروس، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
علوی قزوینی، سید علی (1376). «بررسی نظریه طلاق حاکم و ماهیت حقوقی آن»، در: نامه مفید، ش11، ص109-144.
علوی قزوینی، سید علی؛ قشلاقی، سهیل (1395). «اثر نشوز زوج در طلاق به در خواست زوجه، از منظر فقه و حقوق»، در: فقه و حقوق خانواده، ش65، ص107-130.
فاضل مقداد، عبدالله (1373). کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: نوید اسلام.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین، تهران: هجرت.
فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب (1412). قاموس المحیط، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمد بن حسن (1411). الوافی، اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی (ع) العامة.
محقق داماد، سید مصطفی (1367). بررسی فقهی حقوق خانواده؛ نکاح و انحلال آن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مطهری، مرتضی (1376). نظام حقوق زوجه در اسلام، تهران: صدرا.
مفید، محمد بن نعمان (1413). المقنعة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1380). القواعد الفقهیة، قم: مدرسه امام علی (ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1411). سلسلة القواعد الفقهیة، قم: مدرسه امیرالمؤمنین (ع).
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (1374). تفسیر نمونه، قم: مدرسه امام علی (ع).
موسوی خمینی، روح‌الله (1368). تحریر الوسیلة، قم: اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1415). البیع، قم: اسماعیلیان.
نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (1391 الف). «بررسی حدود اختیار زوج در طلاق خلع»، در: فقه و حقوق خانواده، س‌17، ش56، ص75-96.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (1391 ب). «منع امساک اضراری در روابط خانوادگی با تأکید بر دیدگاه استاد مطهری»، در: مطهرپژوهی، ش2، ص113-132.