گستره حمایت کیفری از والدین ‌آسیب‌پذیر در برابر خشونت خانگی با تکیه بر آموزه‌های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم ، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری مطالعات زنان، گرایش حقوق زن در اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

خانواده به مثابه سنگ زیرین ساختمان جامعه، جایگاه رفیعی در سنت دینی دارد و مهم‌ترین نهاد اجتماعی و عامل اساسی پیشرفت و شکوفایی شهروندان جامعه است. قرآن و سنت، به عنوان مصادر اصلی فقه و حقوق اسلامی، بر رعایت حقوق والدین به عنوان رکن اصلی خانواده تأکید ویژه دارند. خشونت خانگی فرزندان علیه والدین بنیان خانواده را متزلزل می‌کند. پرسش این پژوهش آن است که: فرزندان از نظر حقوقی چه مسئولیت کیفری‌ای در برابر خشونت خانگی علیه والدین دارند و نظام حقوقی ایران تا چه میزان توانسته است از ایشان در برابر افرادی که حریم خصوصی والدین را محترم نمی‌شمرند، دفاع کند؟ هدف از پژوهش حاضر واکاوی سیاست‌های پاسخ‌دهی کیفری در قبال جرایم ارتکابی علیه والدین، به‌ویژه سالمندان و ناتوانان و همچنین حمایت‌های قضایی افتراقی از آنها است. به نظر می‌رسد با وجود مبانی مستحکم در جرم‌انگاری علیه خشونت خانگی در برابر والدین، قانون‌گذار از این ظرفیت حقوقی استفاده شایانی نکرده است. لذا ضرورت دارد جایگاه ویژه‌ای در قوانین کیفری برای حمایت از والدین در نظر گرفته شود. واکاوی قوانین ایران نشان‌دهنده ضعف و ابهام قوانین مربوط به خشونت علیه والدین است. با این حال، اجتناب از تورم کیفری اقتضا می‌کند در انتساب مسئولیت کیفری نگاه واقع‌بینانه‌تری داشته باشیم. پژوهش حاضر، با روش کتاب‌خانه‌ای‌اسنادی در مقام گردآوری، و رویکرد توصیفی‌تحلیلی در مقام داوری، با واکاوی ابعاد گوناگون این موضوع، به تجزیه و تحلیل مبانی فقهی‌حقوقی گستره حمایت حقوقی از والدین در برابر خشونت خانگی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Extent of Criminal Protection for Vulnerable Parents against Domestic Violence based on Islamic Teachings

نویسندگان [English]

  • Ḥasan Gharawī 1
  • Muḥaddithih Mihrābīzādih 2
  • Muḥsin Fattāḥī 3
1 PhD Graduate in Islamic Philosophy and Qom Seminary Graduate in Jurisprudence, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
2 PhD Student in Women Studies, Women's Rights in Islam, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant Professor, Faculty of Women and Family, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The family, as the cornerstone of society, has a high status in the religious tradition and is the most important social institution and the fundamental factor in the progress and prosperity of the citizens of society. The Quran and Sunna, the main sources of Islamic jurisprudence and law, place special emphasis on respecting the rights of parents as the main pillars of the family. Domestic violence of children against parents shakes the foundation of the family. The question of this study is: What is the legal responsibility of children for domestic violence against parents and to what extent has the Iranian legal system been able to defend them against those who do not respect the privacy of parents? The purpose of this study is to investigate the policies of criminal accountability for crimes committed against parents, especially the elderly and the disabled, as well as their differential judicial protections. Despite the strong foundations in the criminalization of domestic violence against parents, it seems that the legislature has not made full use of this legal capacity. Therefore, it is necessary to consider a special place in criminal law to protect parents. An analysis of Iranian law reveals the weakness and ambiguity of rules relating to violence against parents. However, avoiding criminal inflation requires a more realistic view in attributing criminal liability. The present study, using library method in collecting information by descriptive-analytical approach, and exploring various aspects of the issue, analyzes the jurisprudential and legal fundamentals of the extent of legal protection of parents against domestic violence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Domestic Violence
  • Violence against Parents
  • Judicial Protection
  • Criminalization
  • Criminal Liability
قرآن کریم.
آقاخانی، کامران؛ و همکاران (1381). «بررسی خشونت فیزیکی توسط همسر علیه زنان»، در: مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران، س9، ش31، ص485-489.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404). تحف العقول، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة.
بروجردی، حسین (1386). منابع فقه شیعه، ترجمه: مهدی حسینیان قمی و همکاران، تهران: فرهنگ سبز، ج26.
جمعی از پژوهشگران (1423). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت b، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت b ، ج19-29.
حبیبی‌تبار، جواد (1398). تشکیل خانواده از منظر فقه و حقوق موضوعه، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت b، چاپ اول، ج16 و 20.
حر عاملی، محمد بن حسن (1414). هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة b، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، آستانة الرضویة المقدسة، الطبعة الاولی.
حکمت‌نیا، محمود؛ و همکاران (1388). فلسفه حقوق خانواده، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی‌اجتماعی زنان، چاپ دوم، ج2.
خوئی، ابو القاسم (1418). موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، ج22.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374). مفردات ألفاظ القرآن، ترجمه: غلام‌رضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی، چاپ دوم.
سالاری‌فر، محمدرضا؛ تبیک، محمدتقی (1389). مقابله با خشونت خانگی علیه زنان، قم: هاجر، چاپ اول.  
سبحانی، جعفر (1389). استفتائات، قم: مؤسسه امام صادقj
سیاست‌های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری (13/6/1395)، https://b2n.ir/755253
شربتیان، محمدحسن؛ و همکاران (1396). «تحلیل جامعه‌شناختی خشونت خانگی علیه زنان و رابطه آن با احساس امنیت در خانه: مطالعه موردی زنان 18 تا 54 سال شهر میانه»، در: پژوهش راهبردی مسائل اجتماعی ایران، دوره 6، ش16، ص47-72.
صادقی فسایی، سهیلا؛ شعبانی افارانی، الاهه (1396). «مطالعه درک و تفسیر والدین از پدیده ولی‌آزاری: یک مطالعه داده‌بنیاد در شهر تهران»، در: پژوهش‌نامه مددکاری اجتماعی، س3، ش11، ص1-41.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین ‌بن ‌علی (1378). الروضة‌ البهیة فی شرح اللمعة‌ الدمشقیة، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ پنجم، ج3.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی، تحقیق: هاشم رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة، الطبعة الاولی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر: مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution.
قانون تأمین زنان و کودکان بی‌سرپرست، مصوب 1371، https://b2n.ir/687604.
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، مصوب 1381، https://b2n.ir/202051.
قانون حمایت خانواده، مصوب 1391، https://b2n.ir/974494.
قانون مجازات اسلامی، تعزیرات و مجازات بازدارنده،مصوب 1375، https://b2n.ir/859007.
قانون مجازات اسلامی، کتاب دیات، مصوب 1361، https://b2n.ir/071570.
قانون مجازات اسلامی، مصوب 1370، تجدید نظر کلی در سال 1392، https://b2n.ir/548089.
قانون مدنی، مصوب 1307، https://b2n.ir/934171.
کراجکی، محمد بن علی (1410). کنز الفوائد، تصحیح: عبدالله نعمة، قم: دار الذخائر، الطبعة الاولی.
مقاتل بن سلیمان (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبد الله محمد شحاته، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
موسوی خمینی، روح ‌الله (1425). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الحادی عشر، ج2.
نجفی توانا، علی؛ مصطفی‌زاده، فهیم (1392). «جرم‌انگاری در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایرانی»، در: مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، ش8، ص149-169.
نجفی، محمد حسن (1374). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تصحیح: محمود قوچانی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج41-42.
هاشمی شاهرودی، محمود (1432). موسوعة الفقه الإسلامی المقارن، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت b، ج2.