ظرفیت‌های فقه امامیه و به‌روزرسانی فقه خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

قواعد کلی فقه اسلامی و نیز ملاکات احکام دو ظرفیتی هستند که به کمک آنها فقه اهل بیت رشد یافته و بالنده شده است. فقها با استفاده از ظرفیت‌های هر یک از این عناوین کوشیده‌اند حکم موضوعات مستحدثه یا نیازهای نوپدید را تبیین کنند و فقه اهل بیت(ع) را به‌روز نگه دارند. مسائل جدید فقه خانواده نیز با استفاده از ظرفیت‌های یادشده به‌روزرسانی شده و احکام آن بیان شده است. نتیجه این تلاش‌ها توسعه کمّی و کیفی فقه خانواده بوده است، به‌گونه‌ای که امروز کمتر مسئله‌ای وجود دارد که در فقه، حکم آن روشن نشده باشد. این نوشتار می‌کوشد ضمن تبیین ظرفیت‌های فقه شیعه در به‌روزشدن و پاسخ­گویی به نیازهای نوپدید، تحولات حقوق خانواده و به‌روزشدگی آن را تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imamiyah Jurisprudential potentialities and updating Family Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Farajollah Hedayatnia
Assistant. Department of Jurisprudence and Law. Research center of Culture and Islamic Thought,
چکیده [English]

General principles of Islamic jurisprudence and criteria of ambivalent injunctions help Ahl ul bayt jurisprudence to expand and develop. Great jurists, utilizing the capabilities of each of these subjects, have tried to explain the unprecednted subjects or novel needs and make Ahl ul bayt jurisprudence to remain up to date. New matters of family jurisprudence have also been updated by usinng these capacities. The result of these efforts has been the qualitative and quantitative development of family jurisprudence, then there are few matters that are not specified in jurisprudence. The present paper tries both to explain the capability of Shiite jurisprudence in being modernized and its responding to novel requirements, and to specify the family law changes and its updating.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurists. Shiite
  • unprecedented issues
  • jurisprudence
  • family

منابع

ابن‌النووی، محیی‌الدین (بی‌تا)، المجموع فی شرح المهذب، [بی‌جا]: دار الفکر.
ابن‌منظور (۱۴۰۵ق)، محمد بن‌مکرم، لسان العرب، چ۱، [بی‌جا]: دار احیاء التراث العربی.
انصاری، شیخ مرتضى (۱۴۱۹ق)، فرائد الأصول، چ۱، قم: مجمع الفکر السلامی.
بحرانی، یوسف بن‌احمد‏ (۱۴۰۵ق)، الحدائق الناظرة، چ۱، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
بهجت فومنی گیلانى، محمدتقى (۱۴۲۸ق)، استفتائات، چ۱، قم: دفتر حضرت آیت‌الله بهجت.
جزائرى، سیدنعمت‌الله (۱۴۰۸ق)، کشف الأسرار فی شرح الاستبصار، چ۱، قم: مؤسسة دار الکتاب.
جناتی، محمدابراهیم (۱۳۸۸ش)، مصادر اجتهاد از منظر فقیهان، چ۱، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
جوهرى، اسماعیل بن‌حماد (۱۴۱۰ق)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، چ۱، بیروت: دار العلم للملایین.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (۱۴۰۹ق)، وسائل الشیعة، چ۱، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حکیم، سیدمحمدتقی (۱۳۹۰)، الأصول العامة للفقه المقارن، چ۲، [بی‌جا]: مؤسسه آل البیت.
حلی (محقق)، جعفر بن‌حسن (۱۴۰۳ق)، معارج الأصول، چ۱، [بی‌جا]: مؤسسه آل البیت.
حلى (علامه)، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر (۱۴۱۳ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
حلى، حسین (۱۴۱۵ق)، بحوث فقهیة، چ۴، قم: مؤسسة المنار.
سبزوارى، سیدعبدالاعلى (۱۴۱۳ق)، مهذّب الأحکام، چ۴، قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیت‌الله سبزواری.
شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی بن‌احمد عاملی (۱۴۱۳ق)‏، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، چ۱، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (۱۴۱۵ق)، استفتائات پزشکی، چ۱، قم: دار القرآن الکریم.
صدوق ، محمد بن‌على (۱۴۱۳ق)، من لا یحضره الفقیه، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
صدوق، محمد بن‌علی بن‌الحسین (۱۴۰۳ق)، الخصال، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
طباطبایی، سیدعلی (۱۴۱۸ق)، ریاض المسائل، چ۱، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث‏.
طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (۱۴۰۹ق)، العروة الوثقى، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، ابی‌جعفر محمد بن‌الحسن (۱۳۹۰)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
طوسی، ابی‌جعفر محمد بن‌الحسن (۱۳۸۷)، المبسوط فی فقه الإمامیة، چ۳، تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسی، ابی‌جعفر محمد بن‌الحسن (1365)، تهذیب‏الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
 
علم‌الهدی، سیدمرتضی (بی‌تا)، الذریعه الی اصول الشریعه، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
علی‌تبار، رمضان (۱۳۹۱ش)، مفهوم‌شناسی علم و یقین، چ۱، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۸۸ش)، فقه و مصلحت، چ۱، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فاضل تونی (بشروی خراسانی)، مولی عبدالله بن‌محمد (۱۴۱۲ق)، الوافیة، چ۱، [بی‌کجا]: مؤسسه اسماعیلیان.
فاضل لنکرانى، محمد (بی‌تا)، القواعد الفقهیة، [بی‌جا]: [بی‌نا].
قمی، میرزا ابوالقاسم (بی‌تا)، قوانین الأصول، چاپ سنگی قدیمی.
کرکی عاملى (محقق ثانى)، على بن‌حسین (۱۴۱۴ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ۲، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (۱۳۶۵ش)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مصطفوى، سیدمحمدکاظم (۱۴۲۱ق)، مائة قاعدة فقهیة، چ۴، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۴ش)، مجموعه آثار، چ۶، تهران: انتشارات صدرا.
مظفر، محمدرضا (بی‌تا)، اصول الفقه، قم: انتشارات چاپخانه علمیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، مجموعه استفتائات جدید، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان­نژادی، چ۲، قم: مدرسة الامام علی بن‌ابی­طالب علیه السلام.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۱۱ق)، القواعد الفقهیة، چ۳، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۲ق)، بحوث فقهیة هامة، چ۱، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۴ق)، کتاب النکاح (سلسله مباحث خارج فقه)، چ۱، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۷ق)، دائرة المعارف فقه مقارن، چ۱، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین.
موسوی خمینى، سیدروح‌اللّه (۱۴۲۲ق)، استفتائات، چ۵، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
موسوی خمینی، سیدروح الله (۱۳۹۰ش)، تحریر الوسیلة، چ۲، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۰ق)، محاضرات فی أصول الفقه، چ۳، قم: مؤسسه النشر السلامی.
موسوی خمینی، سیدروح الله (۱۳۸۱ش)، استفتائات، چ۱، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مؤمن قمی، محمد (1374)، «بررسى فقهى حکم عده زنان بدون رحم»، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ش۲.
نائینی، محمدحسین (۱۴۰۴)، فوائد الاصول، به تقریر: محمدعلی کاظمی خراسانی، مؤسسة النشر الإسلامی.
نجفی، محمدحسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چ۷، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 
نورى (محدث)، میرزا حسین (۱۴۰۸ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چ۱، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
واگمن، ریچارد (۱۳۸۵ش)، دائرة المعارف پزشکی و بهداشت خانواده، ترجمه رشاد مردوخی، تهران: انتشارات علم.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (۱۳۹۱ش)، «منع امساک اضراری در روابط خانوادگی»، فصلنامه تماشاگه راز، س۱، ش۲، تابستان 1391.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (۱۳۹۶ش)، اختلال جنسی و حقوق خانواده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.